🍷 Ziemia Obiecana Ja Nie Mam Nic Ty Nie Masz Nic

Makary1978 EBooki nowe Użytkownik Makary1978 wgrał ten materiał 4 lata temu. Od tego czasu zobaczyło go już 92 osób, 37 z nich pobrało i opinie (0)Transkrypt ( 25 z dostępnych 321 stron) STRONA 2Ta lektura, podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun- dację Nowoczesna Polska. WŁADYSŁAW STANISŁAW REYMONT Ziemia obiecana Ziemia obiecana, tom I Łódź się buǳiła. Pierwszy wrzaskliwy świst fabryczny rozdarł ciszę wczesnego poranku, a za nim we Świt, Miasto wszystkich stronach miasta zaczęty się zrywać coraz zgiełkliwiej inne i darły się chra- pliwymi, niesfornymi głosami, niby chór potwornych kogutów piejących metalowymi garǳielami hasło do pracy. Olbrzymie fabryki, których długie, czarne cielska i wysmukłe szyje — kominy, ma- Maszyna, Potwór jaczyły w nocy, w mgle i w deszczu — buǳiły się z wolna, buchały płomieniami ognisk, oddychały kłębami dymów, zaczynały żyć i poruszać się w ciemnościach, jakie jeszcze zalegały ziemię. Deszcz drobny, marcowy deszcz pomieszany ze śniegiem padał wciąż i rozwłóczył nad Deszcz, Wiatr Łoǳią ciężki, lepki tuman¹; bębnił w blaszane dachy i spływał z nich prosto na trotuary, na ulice czarne i pełne grząskiego błota, na nagie drzewa przytulone do długich murów, drżące ze zimna, targane wiatrem, co zrywał się gǳieś z pól przemiękłych i przewalał się ciężko błotnistymi ulicami miasta, wstrząsał parkanami, próbował dachów i opadał w błoto i szumiał mięǳy gałęziami drzew i bił nimi w szyby niskiego, parterowego domu, w którym nagle zabłysło światło. Borowiecki się obuǳił, zapalił świecę i równocześnie buǳik zaczął ǳwonić gwał- Sługa townie, wskazując piątą. — Mateusz, herbata! — krzyknął do wchoǳącego lokaja. — Wszystko gotowe. — Panowie śpią jeszcze? — Zaraz będę buǳił, jeśli pan dyrektor każe, bo pan Moryc mówił wieczorem, że chce ǳisiaj spać dłużej. — Idź obudź. — Klucze już brali? — Sam Schwarc wstępował. — Telefonował kto w nocy? — Kunke był na dyżurze, ale odchoǳąc nic mi nie mówił. — Co słychać na mieście? — pytał prędko, pręǳej jeszcze się ubierając. — A nic, ino zaś na Gajerowskim rynku zaźgali robotnika. — Dosyć, ruszaj. — Ale, spaliła się też fabryka Goldberga, na Cegielnianej. Nasza straż jeźǳiła, ale wszystko dobrze poszło, ostały tylko mury. Z suszarni poszedł ogień. — Cóż więcej? — A nic, wszystko poszło fein², na glanc³ — zaśmiał się rechocząco. — Nalewaj herbatę, ja sam obuǳę pana Moryca. ¹t man — mgła. ² ein (niem.) — dobrze, świetnie. ³na anc (z niem. an : połysk; świetność) — na wysoki połysk, doskonale. STRONA 3Ubrał się i poszedł do sąsiednich pokojów, przechoǳąc przez stołowy, w którym wisząca u suﬁlu lampa rozrzucała ostre, białe światło na stół okrągły, nakryty obrusem i zastawiony ﬁliżankami i na samowar błyszczący. — Maks, piąta goǳina, wstawaj! — zawołał, otwierając drzwi do ciemnego pokoju, z którego buchnęło duszne, przesycone zapachem ﬁołków powietrze. Maks się nie odezwał, tylko łóżko zaczęło trzeszczeć i skrzypieć. — Moryc! — zawołał do drugiego pokoju. — Nie śpię. Nie spałem całą noc. — Dlaczego? — Myślałem o tym naszym interesie, trochę sobie obliczałem i tak zeszło. — Wiesz, Goldberg się spalił ǳisiaj w nocy i to zupełnie na glanc, jak Mateusz Interes, Korzyść, Podstęp mówi… — Dla mnie to nie nowina — odpowieǳiał, ziewając. — Skąd wieǳiałeś? — Ja miesiąc temu wieǳiałem, że on się potrzebuje spalić. ǲiwiłem się nawet, że tak długo zwleka, przecież procentów mu nie daǳą od asekuracji⁴. — Miał dużo towaru? — Miał dużo zaasekurowane… — Bilans sobie wyrównał. Roześmiali się obaj szczerze. Borowiecki wrócił do stołowego i pił herbatę, a Moryc, jak zwykle, szukał po całym pokoju różnych części garderoby i wymyślał Mateuszowi. — Ja tobie zbĳę ładny kawałek pyska, ja ci z niego czerwony barchan⁵ zrobię, jak mi nie bęǳiesz składał wszystkiego porządnie. — Morgen⁶! — krzyknął przebuǳony wreszcie Maks. — Nie wstajesz? Już po piątej. Odpowiedź zagłuszyły świstawki, które się rozległy jakby tuż nad domem i ryczały przez kilkanaście sekund z taką siłą, aż szyby brzęczały w oknach. Moryc, w bieliźnie tylko, z paltem na ramionach, usiadł przed piecem, w którym wesoło trzaskały szczapy smolne. — Nie wychoǳisz? — Nie. Miałem jechać do Tomaszowa, bo Weis pisał do mnie, aby mu sprowaǳić nowe gręple⁷, ale teraz nie pojadę. Zimno mi i nie chce mi się. — Maks, także zostajesz w domu? — Gǳie się będę spieszył? Do tej parszywej budy? A zresztą wczoraj się z fatrem⁸ Konﬂikt, Interes, Grzeczność, Fałszpożarłem. — Maks, ty źle skończysz przez to żarcie się ciągłe ze wszystkimi! — mruknął nie- chętnie i surowo Moryc, rozgrzebując pogrzebaczem ogień. — Co cię to obchoǳi! — krzyknął głos z drugiego pokoju. Łóżko zatrzeszczało gwałtownie i w drzwiach ukazała się wielka ﬁgura Maksa, w bie- liźnie tylko i w pantoﬂach. — A właśnie, że mnie to barǳo obchoǳi. — Daj mi spokój, nie irytuj mnie. Karol mnie obuǳił diabli wieǳą po co, a ten znowu pyskować zaczyna. Gadał głośno, niskim, silnie brzmiącym głosem. Cofnął się do swojego pokoju i po chwili wyniósł całą garderobę, rzucił ją na dywan i z wolna się ubierał. — Ty nam psujesz interes tym swoim żarciem — zaczął znowu Moryc, wciskając złote Antysemityzm binokle na swój suchy, semicki nos, bo mu się ciągle zsuwały. — Gǳie? co? jak? ⁴a e ac a — tu: ubezpieczenie. ⁵ba c an (z arab.) — roǳaj tkaniny bawełniano-lnianej, barwionej jednostronnie, używanej głównie do wyrobu ciepłej bielizny. ⁶ o en (z niem.: ranek) — skrót od ten o en: ǳień dobry. ⁷ a (a. e , a a) — urząǳenie stosowane do rozczesywania surowych, zmierzwionych włókien bawełnianych, wełnianych, lnianych itp. ⁸ ate (z niem. ate ) — ojciec. Ziemia obiecana  STRONA 4— Wszęǳie. Wczoraj u Blumentalów powieǳiałeś głośno, że większość naszych fabrykantów to prości złoǳieje i oszuści. — Powieǳiałem, a jakże i zawsze to będę mówił. Jakiś niechętny, pogardliwy uśmiech przeleciał mu po twarzy, gdy patrzył na Moryca. — Ty, Maks Baum, mówić tego nie bęǳiesz, mówić ci tego nie wolno, to ja ci powiadam. — Dlaczego — zapytał cicho i oparł się o stół. — Ja ci powiem, jeśli tego nie rozumiesz. Przede wszystkim, co ci do tego? Co cię to obchoǳi, czy oni są złoǳieje, czy porządni luǳie? My wszyscy razem jesteśmy tu po to w Łoǳi, żeby zrobić gesze⁹, żeby zarobić dobrze. Nikt z nas tutaj wiekować nie bęǳie. A każdy robi pieniąǳe, jak może i jak umie. Ty jesteś czerwony, ty jesteś radykał pons nr ¹⁰. — Ja jestem uczciwy człowiek — burknął tamten, nalewając sobie herbatę. Borowiecki, oparty o stół łokciami, utopił twarz w dłoniach i słuchał. Moryc na odpowiedź usłyszaną odwrócił się gwałtownie, aż binokle mu spadły i ude- rzyły w poręcz krzesła, popatrzył się na Maksa z uśmiechem gryzącej ironii na wąskich ustach, pogłaǳił cienkimi palcami, na których skrzyły się brylantowe pierścionki, rzadką, czarną jak smoła brodę i szepnął drwiąco: — Nie gadaj Maks głupstw. Tu choǳi o pieniąǳe. Tu choǳi, żebyś nie wyjeżdżał z tymi oskarżeniami publicznie, bo to naszemu kredytowi może zaszkoǳić. My mamy założyć fabrykę we trzech, my nic nie mamy, to my potrzebujemy mieć kredyt i zaufanie u tych, co go nam daǳą. My teraz potrzebujemy być porządni luǳie, gładcy, mili, dobrzy. Jak ci Borman powie: „Podła Łódź”, to mu powieǳ, że jest cztery razy podłą — jemu trzeba przytakiwać, bo to gruba ﬁsz¹¹. A coś ty o nim powieǳiał do Knolla? Że jest głupi cham. Człowieku, on nie jest głupi, bo on ze swojej mózgownicy wyciągnął miliony, on te miliony ma, a my je także chcemy mieć. Bęǳiemy mówić o nich wtedy, jak bęǳiemy mieli pieniąǳe, a teraz trzeba sieǳieć cicho, oni są nam potrzebni; no, niech Karol powie, czy ja nie mam racji — mnie iǳie przecież o przyszłość nas trzech. — Moryc ma zupełną prawie słuszność — powieǳiał twardo Borowiecki, podnosząc zimne, szare oczy na wzburzonego Maksa. — Ja wiem, że wy macie rację, łóǳką rację, ale nie zapominajcie, że jestem uczciwy człowiek. — Frazes, stary, wytarty azes! — Moryc, ty jesteś podły żyǳiak! — wykrzyknął gwałtownie Baum. — A ty jesteś głupi, syntymentalny¹² Niemiec. — Kłócicie się o wyrazy — ozwał się chłodno Borowiecki i zaczął wǳiewać palto. — Żałuję, że nie mogę zostać z wami, ale puszczam w ruch nową drukarnię. — Nasza wczorajsza rozmowa na czym stanęła? — zapytał spokojnie już Baum. — Zakładamy fabrykę. — Tak, ja nie mam nic, ty nie masz nic, on nie ma nic — zaśmiał się głośno. — To razem właśnie mamy tyle, w sam raz tyle, żeby założyć wielką fabrykę. Cóż stracimy? Zarobić zawsze można — dorzucił po chwili. — Zresztą, albo robimy interes, albo interesu nie robimy. Powieǳcie raz jeszcze. — Robimy, robimy! — powtórzyli obaj. — Co to, Goldberg się spalił? — zapytał Baum. — Tak, zrobił sobie bilans. Mądry chłop, zrobi miliony. — Albo skończy w kryminale. — Głupie słowo! — żachnął się niecierpliwie Moryc. — Ty sobie takie rzeczy gadaj w Berlinie, w Paryżu, w Warszawie, ale w Łoǳi nie gadaj. To nieprzyjemne słowa, nam oszczędź ich. Maks się nie odezwał. Świstawki znowu zaczęły podnosić swoje przenikliwe, denerwujące głosy i śpiewały coraz potężniej hejnał poranny. ⁹ e e t (z niem. e c t) — interes. ¹⁰ on n — zapewne: określenie odcienia czerwieni stosowane w przemyśle tekstylnym. ¹¹ (z niem. i c ) — ryba. ¹² nt menta n — ǳiś popr.: sentymentalny. Ziemia obiecana  STRONA 5— No, muszę już iść. Do wiǳenia, spólnicy, nie kłóćcie się, idźcie spać i śnĳcie o tych milionach, jakie zrobimy. — Zrobimy! — Zrobimy! — powieǳieli razem. Uścisnęli sobie mocno, po przyjacielsku dłonie. — Zapisać trzeba ǳisiejszą datę; bęǳie ona dla nas barǳo pamiętną. — Dodaj tam, Maksie, taki nawias, kto z nas najpierw zechce okpić drugich. — Ty, Borowiecki, jesteś szlachcic, masz na biletach wizytowych herb, kładłeś nawet na o e¹³ swoje on, a jesteś największym z nas wszystkich Loǳermenschem — szepnął Moryc. — A ty nim nie jesteś? — Ja przede wszystkim mówić o tym nie potrzebuję, bo ja potrzebuję zrobić pienią- ǳe. Wy i Niemcy to dobre narody, ale do gadania. Borowiecki podniósł kołnierz, pozapinał się starannie i wyszedł. Deszcz mżył bezustannie i zacinał skośnie, aż do pół okien małych domków, co w tym końcu Piotrkowskiej ulicy stały gęsto przy sobie, gǳieniegǳie tylko jakby rozepchnięte olbrzymem fabrycznym lub wspaniałym pałacem fabrykanta. Szeregi niskich lip na trotuarze gięły się automatycznie pod uderzeniem wiatru, który hulał po błotnistej, prawie czarnej ulicy, bo rzadkie latarnie rozsiewały tylko koła niewiel- kie żółtego światła, w którym błyszczało czarne, lepkie błoto na ulicy i migały setki luǳi, w ciszy wielkiej a z pospiechem szalonym biegnących na głos tych świstawek, co teraz coraz rzaǳiej oǳywały się dokoła. — Zrobimy? — powtórzył Borowiecki, przystając i topiąc spojrzenie w tym chaosie kominów, majaczących w ciemności; w tej masie czarnej, nieruchomej, ǳikiej jakimś kamiennym spokojem, fabryk, co stały wszęǳie i ze wszystkich stron zdały się wyrastać przed nim czerwonymi, potężnymi murami. — Morgen! — rzucił ktoś stojącemu, biegnąc dalej. — Morgen… — szepnął i poszedł wolniej. Gryzły go wątpliwości, tysiące myśli, cy, przypuszczeń i kombinacji przewĳało mu się pod czaszką, zapominał prawie, gǳie jest i dokąd iǳie. Tysiące robotników, niby ciche, czarne roje, wypełzło nagle z bocznych uliczek, które Robotnik, Tłum wyglądały jak kanały pełne błota, z tych domów, co stały na krańcach miasta niby wielkie śmietniska — napełniło Piotrkowską szmerem kroków, brzękiem blaszanek błyszczących w świetle latarń, stukiem suchym drewnianych podeszew trepów i gwarem jakimś sen- nym oraz chlupotem błota pod nogami. Zalewali całą ulicę, szli ze wszystkich stron, zapełniali trotuary, człapali się środkiem ulicy, pełnej czarnych kałuż wody i błota. Jedni ustawiali się bezładnymi kupami przed bramami fabryk, druǳy, uszeregowani w długiego węża, znikali w bramach, jakby po- łykani z wolna przez buchające światłem wnętrza. W ciemnych głębiach zaczęły buchać światła. Czarne, milczące czworoboki fabryk Światło, Miasto błyskały nagle setkami płomiennych okien i niby ognistymi ślepiami świeciły. Elektryczne słońca nagle zawisały w cieniach i skrzyły się w próżni. Białe dymy zaczęły bić z kominów i rozwłóczyć się pomięǳy tym potężnym kamien- nym lasem, co tysiącami kolumn zdawał się podpierać i jakby chwiał się w drganiach światła elektrycznego. Ulice opustoszały, gaszono latarnie, ostatnie świstawki przebrzmiały, cisza pełna chlu- potu deszczu, coraz cichszych poświstywań wiatru, rozwłóczyła się po ulicy. Otwierano szynki i piekarnie, a gǳieniegǳie, w jakimś okienku na poddaszu lub w suterynach, do których sączyło się uliczne błoto, błyskały światła. Tylko w setkach fabryk wrzało życie wysilone, gorączkowe; głuchy łoskot maszyn drżał w powietrzu mglistym i obĳał się o uszy Borowieckiego, który wciąż spacerował po ulicy i patrzył w okna fabryk, za którymi rysowały się czarne sylwetki robotników lub olbrzymie kontury maszyn. Nie chciało mu się iść do roboty. Było mu dobrze tak choǳić i myśleć o tej przyszłej Praca, Marzenie, Bogactwo fabryce, urząǳać ją, puszczać w ruch, pilnować. Tak się zatapiał w tym rozmarzeniu, ¹³ o a — pełnomocnictwo. Ziemia obiecana  STRONA 6że chwilami najwyraźniej słyszał około siebie i czuł tę przyszłą fabrykę. Wiǳiał stosy materiałów, wiǳiał kantor, kupujących, szalony ruch, jaki panował. Czuł jakąś wielką falę bogactw płynącą mu pod stopy. Uśmiechał się bezwiednie, oczy mu wilgotnymi blaskami świeciły, na bladą, pięk- ną twarz występowały rumieńce głębokiej radości. Pogłaǳił nerwowo brodę mokrą od deszczu i oprzytomniał. — Co za głupstwo — szepnął niechętnie i obejrzał się dokoła, jakby z obawy, czy kto nie wiǳiał tej chwilowej słabości. Nie było nikogo, ale już szarzało, ze słabego, przemglonego świtu zaczynały powoli wychylać się kontury drzew, fabryk i domów. Piotrkowską zaczynały ciągnąć od rogatek sznury chłopskich wozów, od miasta tur- kotały po wybojach olbrzymie wozy towarowe ładowane węglem i platformy naładowane przęǳą, bawełną w belach, surowym towarem lub beczkami, a pomięǳy nimi przemy- kały pospiesznie małe bryczki lub powoziki fabrykantów spieszących do zajęć, lub tłukła się z hałasem dorożka wioząca zapóźnionego oﬁcjalistę¹⁴. Borowiecki przy końcu Piotrkowskiej skręcił na lewo, w małą, niebrukowaną uliczkę, oświetloną kilkoma latarniami na sznurach i olbrzymią fabryką, która już szła¹⁵. Długi czteropiętrowy budynek świecił wszystkimi oknami. Przebrał się szybko w zafarbowaną, brudną bluzę i pobiegł do swojego odǳiału. — Murray ǳień dobry! — krzyknął Borowiecki. Murray okręcony w długi, niebieski fartuch, wysunął się spoza rzędów ruchomych kotłów, w których się gotowały i robiły farby. W mdłym świetle elektrycznym, prze- syconym kolorowymi parami, jego długa, koścista twarz starannie wygolona i świecąca blado-niebieskimi, jakby wypełzłymi¹⁶ oczami, robiła wrażenie karykatury z Puncha¹⁷. — A, Borowiecki! Chciałem wiǳieć pana, byłem u was wieczorem, zastałem Moryca, Antysemityzm ale że ja go nie cierpię, nie czekałem. — Dobry chłopak. — Co mi do jego dobroci! Nie cierpię jego rasy. — Drukują już pięćǳiesiąty siódmy numer? — Drukują. Wydałem farbę. — Trzyma się? — Pierwsze metry nieco lakowała. Przysłali z centrali zamówienie na pięćset sztuk tej pańskiej lamy¹⁸. — Aha, dwuǳiesty czwarty numer, seledynowa. — I z ﬁlii Bech telefonował o to samo. Czy bęǳiemy robić? — ǲisiaj już nie. Mamy bojki pilne, mamy jeszcze pilniejsze do drukowania te letnie korty¹⁹. — Telefonowali o barchan numer siódmy. — W apreturze²⁰. — Muszę tam zaraz iść. — Chciałem panu coś powieǳieć… — Słucham, słucham! — szepnął grzecznie, ale z pewną niechęcią. Murray ujął go pod rękę i odprowaǳił w kąt za wielkie beczki, z których co chwila czerpano farby. ¹⁴o c a i ta (z łac. o ci m: służba, urząd) — urzędnik. ¹⁵ a — tu: pracowała, funkcjonowała. ¹⁶ e — wyblakły. ¹⁷ nc (ang. cios) — tygodnik satyryczny ukazujący się w Wielkiej Brytanii latach – i –; czasopismo publikowało serie rysunków satyrycznych z rymowanym komentarzem (prototyp komiksu), współ- pracowali z nim sławni pisarze, autor ie cienia i William Makepeace Thackeray czy twórca b ia c at a, Alan Alexander Milne. ¹⁸ ama — tkanina o osnowie jedwabnej; szyto z niej daw. wytworne stroje, szaty liturgiczne oraz używano do dekoracji wnętrz; złotogłów. ¹⁹ o t — tkanina wełniana o skośnym splocie używana głównie na ubrania męskie. ²⁰a et a — wykańczanie, uszlachetnianie tkanin. Ziemia obiecana  STRONA 7Kuchnia, bo tak nazywano tę salę, tonęła w zmroku. Pod okapami wiszącymi nisko, niby pod stalowymi parasolami kręciły się wolno, automatycznie, szerokie mieǳiane mieszadła, przegarniające farby w wielkich kotłach, błyszczących mieǳią polerowaną. Budynek cały drżał od ruchu maszyn. Długie transmisje, niby węże blado-żółte, nieskończonej długości, goniły się z sza- loną szybkością pod suﬁtem, przewĳały się nad podwójnym szeregiem kotłów, pełzały wzdłuż ścian, krzyżowały się wysoko, ledwie dojrzane w obłoku gryzących kolorowych par, co buchały ustawicznie z kotłów i przyciemniały światło i uciekały wśród murów, przez wszystkie otwory do innych sal. Sylwetki robotników w koszulach umazanych farbami przemykały cicho i jak cienie ginęły w zmroku, wózki z łoskotem wjeżdżały i wyjeżdżały obładowane farbami gotowymi, które wiozły do drukarni i farbiarni. Ostry straszliwie zapach siarki rozchoǳił się wszęǳie. — Kupiłem wczoraj meble — szeptał cicho do ucha Borowieckiemu. — Uważasz Zaręczyny, Kaleka, Kobieta, Mężczyzna, Dompan, do saloniku kupiłem żółte jedwabne w stylu empire. Do jadalnego obstalowałem dębowe w stylu Henryka IV, a do buduaru… — A kiedyż się pan żeni? — przerwał mu dosyć niecierpliwie. — No, nie wiem jeszcze. Chociaż ja chciałbym jak najpręǳej. — To już po oświadczynach? — spojrzał dosyć ironicznie na zgarbionego i dosyć śmiesznie wyglądającego Anglika; jego garb wydał mu się teraz potwornym, a on sam przypominał małpę tą długą, wystającą szczęką i szerokimi ustami, niezmiernie ruchli- wymi. — Tak jakby już. W nieǳielę właśnie powieǳiała mi, jak by chciała mieć urząǳone mieszkanie. Wypytałem się szczegółowo, odpowiadała tak, jak odpowiadają kobiety, gdy iǳie o ich przyszłe gospodarstwo. — Ostatnim razem myślałeś pan tak samo. — Tak, ale nie miałem takiej pewności ani w połowie! — zaręczał gorąco. — No, kiedy tak, to winszuję panu szczerze, kiedyż poznam narzeczoną? — Na wszystko przyjǳie czas, na wszystko. — Dlatego też wierzę, iż się pan w końcu ożeni — szepnął drwiąco. — Może byś pan przyszedł jutro do mnie, dobrze? Chciałem koniecznie usłyszeć pańskie zdanie o tych meblach. — Przyjdę. — Ale kiedy? — Po obieǳie. Murray wrócił do farb i laboratorium, a Borowiecki pobiegł dalej do farbiarni przez korytarze i przejścia zapchane wózkami naładowanymi towarem ociekającym wodą, ludź- mi i stosami towaru leżącego na ziemi w wielkich kupach, oczekującego swojej kolei. Co chwila zastępowano mu drogę z najrozmaitszymi interesami. Wydawał krótkie rozkazy, szybko decydował, pospiesznie informował, czasem obejrzał próbkę z farby, jaką mu przynosił robotnik, rzucał stanowczo: — Dobre lub jeszcze — i leciał dalej wśród spojrzeń setek robotniczych i szumu Piekło, Maszyna, Potwór fabryki, co niby piekło wrzała chaosem. Wszystko się trzęsło; ściany, suﬁty, maszyny, podłogi, huczały motory, świszczały przenikliwie pasy i transmisje, turkotały po asfaltowej podłoǳe wózki, szczękały czasem koła rozpędowe, zgrzytały tryby, leciały wskroś tego morza rozbitych drgań jakieś krzyki lub rozlegał się potężny, huczący oddech maszyny głównej. — Panie Borowiecki! Wytężył oczy, bo wśród par, jakie zalegały całą farbiarnię, nie było nic prawie widać, prócz słabych zarysów maszyn. Nie wieǳiał, kto woła. — Panie Borowiecki! Drgnął, bo go ujęto pod ramię. — A, pan prezes — szepnął, poznawszy właściciela fabryki. — Ja pana gonię, ale pan dobrze uciekasz. — Robota, panie dyrektorze. — Tak, lak, ja to rozumiem. Zmęczyłem się na śmierć — trzymał go silnie za ramię, zamilkł i dyszał ciężko ze zmęczenia. Ziemia obiecana  STRONA 8— Iǳie, co? — zapytał po chwili. — Robi się — rzucił krótko i szedł naprzód. Fabrykant uczepiony u jego ramienia wlókł się ciężko, podpierał się grubą laską i zgar- biony prawie we dwoje, podnosił okrągłe czerwone oczy jastrzębie i twarz dużą, świecącą, okrągłą, ozdobioną małymi baczkami i wąsami przyciętymi równo. — Cóż, te Watsony dobrze ǳiałają? — Po piętnaście tysięcy metrów ǳiennie drukują. — Mało — mruknął cicho, puścił jego ramię i przysiadł na wózku pełnym surowego perkalu, obciągnął gruby kaan, w jaki był ubrany, podparł się laską i sieǳiał. Borowiecki pobiegł do wielkich kaǳi farbiarskich, nad którymi, na wielkich wałach rozwinięte zwoje materiałów kręciły się w kółko i kąpały w farbie, rozpryskując ją na twarze i koszule robotników, którzy stali nieruchomie, co chwila czerpiąc z kaǳi wodę dłonią i patrząc, czy jest w niej jeszcze farba, którą wyciągał materiał. Kilkaǳiesiąt tych wałów ustawionych rzędem, toczyło się. wciąż w kółko, z męczą- cą jednostajnością, długie, poskręcane zwoje materiałów pławiły się w farbach i błyskały w mgle matowymi plamami czerwieni, błękitu i ochry. Z drugiej strony, za podwójnym rzędem żelaznych słupów, podtrzymujących wyższe piętra fabryki i rozrośniętych gęsto po olbrzymiej sali, stały płuczkarnie; długie skrzynie, pełne wrzącej wody pieniącej się sodą, praczek mechanicznych, wyżymaczek, mydła, przez które przesuwał się surowy materiał; bryzgi rozbitej trzepaczkami wody rozsypywały się na salę i tworzyły nad praczkarniami tak gęsty tuman, że światła paliły się zaledwie jakby odbite w lustrze. Mechaniczne odbieracze szczękały, odbierając wyprany już towar, na siebie, niby na rozkrzyżowane ręce i oddawały go robotnikom, którzy prętami układali go w wielkie fałdy na wózki, podsuwane co chwila. — Panie Borowiecki! — zawołał fabrykant do jakiegoś cienia, co się wychylił z mgieł, ale to nie był Borowiecki. Podniósł się i wlókł swoje chore zreumatyzmowane nogi po sali, kąpał się z rozkoszą w tej rozpalonej atmosferze. Zatapiał swoje schorowane ciało w sali pełnej oparów, ostrych zapachów farb, wody pryskającej z płuczkarek i z kaǳi, ściekającej z wózków, chlupiącej pod nogami, lejącej się ze suﬁtów, z których skroplona para opadała prawie strumieniami. Szalony, podobny do drgającego jęku, szczęk centryfugi²¹, wyciągającej wodę z ma- teriałów, przenikał całe sale, wświdrowywał się w nerwy robotników pilnujących, wpa- trzonych w robotę i pochłoniętych zupełnie czuwaniem nad maszynami i rozbĳał się o kolorowe, powiewające niby sztandary, materiały na odbieraczach. Borowiecki teraz był w sąsiedniej sali, gǳie na niskich angielskich maszynach starego systemu farbowano ordynarny²² czarny towar na męskie ubrania. ǲień wlewał się setkami okien i kładł zielonawy ton na czarne opary i na robotników, Robotnik, Maszyna co niby kolumny z bazaltu stali nieruchomi, z założonymi rękami, wpatrzeni w maszyny, przez które przesuwały się ǳiesiątki tysięcy metrów gryzione przez spienione, bryzgające, czarne farby. Mury drżały ciągle. Fabryka pracowała wszystkimi mięśniami. Windy, osaǳone w murach, łączyły dół fabryki z jej czterema piętrami wierzchu. Co chwila rozlegał się głuchy szczęk w innej stronie sali, to winda brała lub wyrzucała z siebie wózki, towary, luǳi… ǲień i do wielkiej sali zaczął zaglądać, brudne światło wciskało się przez małe zapo- cone szybki, zasnute brudem i parą, wyłaniając z nich zarysy pełniejsze maszyn i luǳi, ale w tym szaro-zielonawym świetle, po którym pływały długie smugi czerwonych oparów i gǳie pyliły się nimby gazowych świateł — i luǳie i maszyny wyglądali jak nieprzytom- ni, jak wiǳiadła porwane straszną siłą ruchu; jak jakieś strzępy, pyły, drzazgi skłębione, splątane, rzucone w wir, który z hukiem się przewalał. Herman Bucholc, właściciel fabryki, gdy obejrzał farbiarnię, powlókł się dalej. Przechoǳił pawilony, podnosił się w górę windami, schoǳił schodami, sunął się długimi korytarzami, przyglądał się maszynom, oglądał towar, rzucał czasem posępnym ²¹cent a — wirówka do rozǳielania mieszanin złożonych ze składników różnej gęstości. ²²o na n (daw.) — zwykły. Ziemia obiecana  STRONA 9okiem na luǳi, czasem rzekł jakieś krótkie słowo, które jak błyskawica oblatywało całą fabrykę, odpoczywał na stosach sztuk, czasem na progach; niknął, aby za chwilę pokazać się w innej stronie fabryki, przy składach węgla, pomięǳy wagonami, których rzędy stały z jednej strony olbrzymiego czworoboku ǳieǳińca, ogroǳonego niby parkanem, murami fabryki. Był wszęǳie, a choǳił jak noc jesienna ponury i milczący; gǳie się tylko zjawił, gǳie przeszedł, rozmowy milkły, twarze się pochylały, oczy przestawały wiǳieć, postacie się zginały i kurczyły, jakby chcąc ujść spod promienia jego oczów. Spotykał się kilkakrotnie z Borowieckim, biegającym ustawicznie po odǳiale. Spoglądali na siebie przyjaźnie. Herman Bucholc lubił swojego dyrektora drukarni, więcej, on go szacował na całe te Praca, Pieniąǳ   rubli, jakie mu płacił rocznie. — To jest najlepsza moja maszyna w tym odǳiale — myślał, patrząc na niego. Sam już się nie zajmował niczym, zięć prowaǳił fabrykę, a on wskutek przyzwycza- jenia całego życia co rano przychoǳił do niej razem z robotnikami. W fabryce jadał śniadanie i przesiadywał do południa, a po obieǳie, jeśli nie jeźǳił do miasta, to łaził po kantorach, składach, magazynach bawełny. Nie mógł żyć z dala od tego potężnego królestwa, które stworzył pracą własną ca- łego życia i mocą swojego geniuszu przemysłowego, musiał czuć pod nogami, w sobie, te roztargane, trzęsące się mury; czuł się dopiero dobrze przeǳierając się przez przęǳę transmisji i pasów, rozwleczoną po całej fabryce, wśród ostrych zapachów farb, blichow- ni²³, surowego materiału i smarów rozgrzanych w tym upale strasznym. Sieǳiał teraz w drukarni i przysłoniętymi oczyma patrzył na salę, jasno oświetlo- ną wielkimi oknami, na maszyny drukarskie w ruchu, na te piramidy żelazne pracujące pospiesznie i w jakiejś groźnej ciszy. Przy każdej drukarce osobna maszyna parowa świstała swym kołem pociągowym, które niby srebrne, wypolerowane tarcze, migotały z taką szaloną szybkością, że nie można było pochwycić konturów, a tylko jakiś nimb²⁴ srebrny wirował dokoła swojej osi i rozpylał świetlany, roziskrzony tuman. Maszyny ǳiałały z nieustającym ani na chwilę pośpiechem; długie nieskończenie pa- sy materiałów, co się przewĳały pomięǳy walcami mieǳianymi, odciskającymi na nich barwy deseni, ginęły w górze, na wyższym piętrze, w suszarni. Luǳie z tyłu maszyn podkładający towar do drukowania, poruszali się sennie, a maj- strowie stali przed maszynami, co chwila któryś się pochylał, przypatrywał walcom, do- lewał farby z wielkich kaǳi, patrzył na materiał, i znowu stał zapatrzony w te tysiące metrów, biegnących z szalonym pośpiechem. Borowiecki wpadał do drukarni, aby śleǳić ǳiałanie świeżo umontowanych²⁵ ma- szyn, porównywał próbki ze świeżo drukowanymi materiałami, wydawał polecenia, cza- sem na jego skinienie zatrzymano ǳiałający kolos, oglądał szczegółowo i szedł dalej zno- wu, bo ten potężny rytm fabryki, te setki maszyn, tysiące luǳi śleǳących z najwyższą, prawie pobożną uwagą za ich ǳiałaniem, te góry towarów leżących, przewożonych wóz- kami, snujących się przez sale z pralni do farbiarni, z farbiarni do suszarni, stamtąd do apretury i w ǳiesięć jeszcze innych miejsc nim wyszły gotowe — porywał go. Chwilami tylko siadał w swoim gabinecie, położonym przy „kuchni” i tam, w przerwie pomięǳy kombinowaniem nowych deseni, oglądaniem przysłanych z zagranicy próbek, których olbrzymie, naklejone w albumy, stosy leżały po stołach — zamyślał się, a raczej próbował myśleć o sobie, o tym projekcie fabryki planowanej łącznie z przyjaciółmi — ale nie mógł zebrać myśli, nie mógł ani na chwilę zamknąć się w sobie, bo ta fabryka, której szum huczał w jego gabinecie, której ruch i pulsowanie czuł we własnych nerwach, w tętnie krwi nieomal, nie pozwalała się odosobnić, ciągnęła nieprzeparcie, zmuszała do służby i warowania każdego, który krążył w jej orbicie. Zrywał się i biegł znowu, ale ǳień mu się strasznie dłużył, tak, że około czwartej poszedł do kantoru, który był w innym odǳiale, aby wypić herbaty i zatelefonować do ²³b ic o nia — maszyna do odtłuszczania i bielenia materiału. ²⁴nimb (z łac. nimb : chmura) — świetlista aura, poświata, aureola. ²⁵ monto an — ǳiś: zamontowany. Ziemia obiecana  STRONA 10Moryca, aby był ǳisiaj w teatrze, gǳie dawano przedstawienie amatorskie na jakiś cel dobroczynny. — Pan Welt dopiero z pół goǳiny jak od nas wyszedł. — Tutaj był? — Brał pięćǳiesiąt sztuk białego towaru. — Dla siebie? — Nie, na zlecenie Amﬁłowa, do Charkowa. Cygarem można służyć? — Owszem, zapalę, bo jestem diablo zmęczony. Zapalił i siadł na wysokim taburecie²⁶, przed pustym biurkiem. Główny buchalter kantoru, który go z uniżonością traktował cygarem, stał przed nim, napychając sobie fajkę tytoniem, kilku młodych chłopaków, usadowionych na wysokich kobyłkach, pisało w wielkich, czerwono poliniowanych książkach. Cisza, jaka tutaj panowała, drażniący skrzyp piór, monotonne cykanie zegaru²⁷, de- nerwująco ǳiałały na Borowieckiego. — Cóż słychać, panie Szwarc? — zapytał. — Rosenberg się załamał. — Zupełnie? — Nie wiadomo jeszcze, ale ja myślę, że się bęǳie układał, no, bo co za interes robić zwykłą klapę? — zaśmiał się cicho i przybĳał palcem wilgotny tytoń w fajce. — Firma traci? — To zależy od tego, ile bęǳie płacił za sto. — Bucholc wie? — Nie był jeszcze ǳisiaj u nas, ale jak się dowie, zabolą go odciski; jest czuły na straty. — Jego szlag może traﬁć — szepnął któryś z pochylonych przy robocie. — Byłaby szkoda! — Barǳo wielka, niech Bóg broni! — Niech żyje sto lat, niech ma sto pałaców, sto milionów, sto fabryk. — I niech go razem sto choler ciśnie! — szepnął cicho któryś. Cisza się zrobiła. Szwarc patrzył groźnie na piszących, to na Borowieckiego, jakby chciał się usprawie- dliwiać, że on nic nie winien, ale Borowiecki znuǳonym wzrokiem patrzył w okno. W kantorze panowała atmosfera przytłaczającej nudy. Ściany aż po suﬁt wyłożone drzewem malowanym na dąb, pełne półek i ksiąg, roz- stawionych systematycznie, żółciły się smutnie. Naprost²⁸ okien stał wielki, czteropiętrowy budynek, z nagiej, czerwonej cegły i rzucał szaro-rǳawy, przygnębiający reﬂeks do kantoru. Przez podwórko wylane asfaltem, po którym turkotały od czasu do czasu wózki i prze- choǳili luǳie, w kilku kierunkach biegły na wysokości pierwszego piętra grube, jak ra- miona atlety, transmisje, warcząc głucho, od czego szyby w kantorze ustawicznie drżały. Wysoko nad fabryką wisiało niebo ciężką, brudną płachtą, z której ściekał drobny deszcz i spływał po zabruǳonych murach smugami jeszcze brudniejszymi i sączył się po oknach kantoru, zakurzonych pyłem węglowym i bawełnianym, niby wstrętne plwociny. W kącie kantoru, nad gazem, zaczął szumieć samowar. — Panie Horn, może pan dać mi herbaty? Antysemityzm, Pozycja społeczna— A może pan dyrektor zechce butersznicik²⁹! — oﬁarowywał uprzejmie Szwarc. — Tylko trochę koszerny. — To znaczy, że lepszy niźli pan jadasz, panie von Horn! Horn przyniósł herbatę i zatrzymał się na chwilę. — Co panu jest? — zapytał go Borowiecki, który z nim znał się bliżej. — Nic — odparł krótko i powlókł niezawistnym³⁰ spojrzeniem po Szwarcu, który rozwĳał butersznity z gazety i układał je przed Borowieckim. ²⁶tab et — ǳiś: taboret. ²⁷ e a — ǳiś popr. forma D. lp: zegara. ²⁸na o t — ǳiś: na wprost; naprzeciwko. ²⁹b te nici (z niem.) — kromka chleba z masłem, kanapka; tu: zdrobn. ³⁰nie a i tn m — raczej powinno być tu: nienawistnym. Ziemia obiecana  STRONA 11— Wyglądasz pan barǳo źle. — Panu Horn nie służy fabryka. Po salonach trudno mu się przyzwyczaić do kantoru i do roboty. — Bydlę albo inny parszywiec może się łatwo przyzwyczaić do jarzma, ale człowiekowi trudniej — syknął ze złością, ale tak cicho, że Szwarc nie zrozumiał słów, spojrzał uważnie, uśmiechnął się tępo i szepnął: — Panie von Horn! Panie von Horn! Może pan dyrektor spróbuje, jest tu kombinacja szynki z pulardą, barǳo dobra, moja żona jest sławna z tego. Horn odszedł, usiadł przy biurku i błąǳił spojrzeniem po murach czerwonych, po oknach, za którymi bieliły się stosy szarpanej do przęǳenia bawełny. — Daj mi pan jeszcze herbaty. Borowiecki chciał go wybadać. Horn herbatę przyniósł i nie podnosząc oczów zawrócił się do odejścia. — Panie Horn, może pan za jakie pół goǳiny przyjǳie do mnie? — Dobrze, panie dyrektorze. Ja nawet miałem interes i w tym celu jutro się wybie- rałem do pana. A może pan teraz zechcesz wysłuchać? Chciał coś poufnie szepnąć, ale do kantoru weszła kobieta, czworo ǳieci wpychając Wdowa, Matka, Robotnik przed sobą. — Niech bęǳie pochwalony Jezus Chrystus! — szepnęła cicho, ogarnęła wzrokiem te wszystkie głowy, co się podniosły znad pulpitów, schyliła się pokornie do nóg Boro- wieckiego, bo stał najbliżej i miał najbarǳiej pokaźną twarz. — Wielmożny panie ǳieǳicu, a to z prośbą przyszłam, wedle tego, co mojemu mę- żowi głowę urwało w maszynie, co ja teraz sierota biedna z ǳieciami, co my jesteśmy biedne. Tom przyszła dopraszać się sprawiedliwości, aby mi pan ǳieǳic dał wspomo- żenie jako mojemu mężowi urwało głowę w maszynie. Wielmożny panie ǳieǳicu — i schyliła się znowu do kolan Borowieckiego, wybuchając płaczem. — Za drzwi, wynosić się, tutaj takich spraw nie załatwia się! — krzyknął Szwarc. — Cicho pan bądź! — zawołał na niego Borowiecki po niemiecku. — Proszę pana, ona już od pół roku nachoǳi wszystkie odǳiały i kantory nasze, nie można się jej pozbyć niczym‥ — A dlaczego niezałatwione? — Pan się pyta? Ten cham umyślnie podłożył łeb pod koło, jemu się nie chciało pracować, a jemu się chciało okraść fabrykę! My teraz mamy płacić na jego babę i bękarty! — A ty parchu jeden, to moje ǳieci bękarty! — wykrzyknęła kobieta, w pasji przy- skakując do Szwarca, który cofnął się za stół. — Cicho kobieto! Niech pani uspokoi się i coby te małe panowie nie płakali — zawołał przestraszony, wskazując na ǳieci, które uczepiły się matki i krzyczały wniebogłosy. — Wielmożny ǳieǳicu, jużci że prawda co od samych kopań choǳę i cięgiem mi obiecują, że zapłacą, cięgiem choǳę i proszę, to mnie cyganią ino i wyciepują³¹ kiej³² sukę za drzwi. — Uspokójcie się, pomówię ǳisiaj z właścicielem, przyjdźcie tutaj za tyǳień, to wam zapłacą. — Ażeby ci Pan Jezus i ta Częstochowska szczęściła na zdrowiu, na majątku, na honorze, o mój ǳieǳicu kochany! — wykrzykiwała, przypadając mu do nóg, całując go po rękach. Wydarł się jej i wyszedł, ale przystanął w wielkiej sieni i gdy wychoǳiła, zapytał: — Z których wy stron? Miasto, Wieś, Praca, Bieda — Adyć panie, jaże³³ z pod Skierniewiec. — Dawno w Łoǳi? — A bęǳie ze dwa roki jak my się tutaj przenieśli na swoje zatracenie. — Choǳicie gǳie do roboty? — A bo mnie to chcą gǳie przyjąć te poganiny, te heretyki zapowietrzone, a po drugie kaj³⁴ ja ostawię swoje sieroty. ³¹ cie a (gwar.) — wyrzucać. ³² ie (gwar.) — niby, niczym. ³³ a e (gwar.) — aż. ³⁴ a (gwar.) — gǳie. Ziemia obiecana  STRONA 12— Z czegóż żyjecie? — Bidujem, wielmożny panie, bidujem. Mieszkam na Bałutach z jednymi weberami i jaże całe trzy ruble płacę za pomieszkanie miesięcznie. Póki mój nieboszczyk żył, to choćby często gęsto było ze solą albo i z głodem, ale się ta żyło, a teraz kiej³⁵ jego nie stało, to choǳę na Stare Miasto do posługi, czasem kto zawoła do prania i tak jest — gadała prędko, okręcając ǳieci w jakieś ohydnie brudne strzępy chustek. — Czemu nie wrócicie na wieś do domu? — Wrócę panie, kiej mi tylko zapłacą za chłopa, to juści, że wrócę, a niech tam to miasteczko Łódź mór³⁶ nie minie, niech ją ta ogień spali, niech ich tam Pan Jezus niczego nie żałuje, coby wszystkie wyzdychały, co do jednego. — Cicho bądźcie, nie macie za co przeklinać — szepnął nieco podrażniony. — Ni mam za co? — wykrzyknęła zdumiona, podnosząc na niego bladą, brzydką, przegryzioną przez nęǳę twarz i zapłakane, wybladłe niebieskie oczy. — A to, wielmożny panie, my na wsi byli ino komorniki, bo mój miał trzy morgi gruntu, co mu przyszły w scheǳie po ojcu, to że nie było za co postawić chałupy, tośwa mieszkali u stryjecznych swoich. Myśwa żyli z wyrobku ino, ale zawżdy człowiek mieszkał po luǳku i kartoﬂi gǳie przysąǳił na odrobek i gąskę się uchowało albo i świniaka i jajko miał swoje i krowę mieliśwa, a tutaj co? Harował nieborak od świtu do nocy i jeść nie było co, żyliśmy kiej te ǳiady ostatnie, a nie kiej krześcianie, kiej psy, a nie kiej gospodarze poczciwi³⁷. — Pocóżeście tutaj przyjechali, trzeba było sieǳieć na wsi. — Po co? — zawołała boleśnie. — A bo ja wiem! Szły wszystkie, to i myśwa poszły. Na wiosnę poszedł Jadam, ostawił kobitę i poszedł. Przyjechał po żniwach taki wystrojony, co go nikt nie mógł poznać, cały w kortach i zygarek miał śrybrny i piestrzonek i tyla pinięǳy, coby na wsi i bez trzy roki nie zarobił. Luǳie się ǳiwowali, a ten zapowietrzony cyganił, bo mu za to zapłacili, żeby luǳi wiejskich sprowaǳił, obiecywał Bóg wie nie co. Tak zaraz poszło z nim dwóch parobków, Janków syn i Grzegorza spod lasu, a potem to już kto ino mógł, to leciał do tego miasteczka Łoǳi. Kużdymu się chciało kortów, zygarka i rozpusty! Ja mojego strzymywałam, bo po co nam było tutaj iść, do obcych w tyli świat, to me sprał kiej bydlaka i poszedł, a potym przyjechał i zabrał ze sobą. Mój Jezu kochany, mój Jezu! — szeptała chlipiąc boleśnie i rozcierając sobie nos i łzy brudnymi rękami i tak się zaczęła trząść w tym rozpaczliwym płaczu, że ǳieci przytuliły się do niej i także zaczęły płakać cicho. — Macie tutaj pięć rubli i zróbcie tak, jak wam mówiłem. Miał tego już dosyć, odwrócił się spiesznie i wyszedł, nie czekając poǳiękowań. Nie cierpiał roztkliwień i czułości, a ta kobieta poruszyła w nim zamierającą z wolna, duszoną świadomie — uczuciowość. Stał czas jakiś przy kotle „oksydacyjnym” Mather-Platta, przez który przechoǳił towar suchy i już drukowany i z pewnym roztargnieniem przyglądał się barwom świe- żo wytworzonym, a raczej rozwiniętym w przesunięciu się towaru przez kocioł. Żółte, nałożone bejcem kwiatki, zmieniły się na pąsowe pod wpływem wysokiej temperatury i skomplikowanych roztworów soli anilinowej. Fabryka po chwilowym odpoczynku podwieczorkowym, pracowała znowu z jednaką energią. Borowiecki wyjrzał na świat z okien swojego gabinetu, bo poszarzało nagle i zaczął padać śnieg naǳwyczaj gęstymi płatami i pobielił ściany fabryk i ǳieǳiniec. Spostrzegł Horna stojącego za domkiem szwajcara, przez który było jedyne wyjście z fabryki. Horn rozmawiał z tą samą kobietą, która mu za coś ǳiękowała z uniesieniem i chowała jakiś papier za stanik. — Panie Horn! — krzyknął, wychylając przez lufcik głowę. — Miałem przyjść właśnie do pana — ozwał się Horn, zjawiając się po chwili. — Coś pan raǳił tej babie? — zapytał surowym dosyć głosem, patrząc w okno. Horn zawahał się przez mgnienie, rumieniec powlókł jego ǳiewczęco piękną twarz, a w niebieskich, dobrych oczach zamigotał płomień. ³⁵ ie (gwar.) — kiedy, gdy. ³⁶m (daw.) — epidemia śmiercionośnej choroby. ³⁷ oc ci (daw.) — godny czci, szacunku. Ziemia obiecana  STRONA 13— Kazałem jej iść do adwokata, niechaj wytoczy proces fabryce o odszkodowanie, bo wtedy prawo zmusi ich do zapłacenia. — Co to pana obchoǳi? — zaczął lekko bębnić po szybie i przygryzać usta. — Co mnie obchoǳi? — zamilkł na chwilę. — Barǳo mnie obchoǳi wszelka nęǳa i wszelka niesprawiedliwość, barǳo… — Czym pan tutaj jesteś? — przerwał mu ostro i usiadł przed długim stołem. — No jestem praktykantem kantorowym, pan dyrektor przecież wie najlepiej — odpowieǳiał zdumiony. — No, to panie Horn, pan nie skończysz tej praktyki, jak mi się zdaje. — Wreszcie, to mi jest już wszystko — jedno szepnął dosyć twardo. — Ale nam nie jest wszystko jedno, nam — fabryce, w której pan jesteś jednym Praca, Maszyna z miliona kółek! Przyjęliśmy pana nie na to, żebyś tutaj produkował się ze swoją ﬁ- lantropią, a tylko, abyś robił. Pan wprowaǳasz zamęt tutaj, gǳie wszystko polega na najdoskonalszym funkcjonowaniu, na prawidłości³⁸ i zgodności. — Nie jestem maszyną, jestem człowiekiem. — W domu. W fabryce od pana nie wymaga się egzaminów na człowieczeństwo, ani egzaminów na humanitarność, w fabryce potrzebne są pańskie mięśnie i mózg pański i tylko za to płacimy panu — rozdrażniał się coraz barǳiej. — Jesteś pan tutaj maszyną taką samą jak my wszyscy, więc pan rób tylko to, co do pana należy. Tutaj nie miejsce do rozanieleń, tutaj… — Panie Borowiecki! — przerwał mu szybko. — Panie von Horn! Słuchaj pan, kiedy mówię do pana — zawołał groźnie, zrzucając gniewnie wielkie album³⁹ próbek na ziemię. — Bucholc przyjął pana na moje zaręczenie, znam pańską roǳinę, pragnę dla pana najlepiej, ale pan jesteś jak wiǳę chory na ǳiecinną demagogię. — Jeżeli pan tak nazywasz współczucie zwykłe u luǳi. — Pan mnie kompromitujesz takimi radami, dawanymi wszystkim mającym jakie bądź pretensje do fabryki. Trzeba było zostać panu adwokatem, byłbyś się wtedy mógł opiekować nieszczęśliwymi i pokrzywǳonymi, ma się rozumieć za dobrą zapłatą — do- rzucił drwiąco, bo jego gniewny nastrój przepadł gǳieś, pod wpływem tych dobrych oczów Horna, wpatrzonych w niego. — Zresztą dajmy tej sprawie spokój. Bęǳiesz pan dłużej w Łoǳi, rozpatrzysz się w stosunkach, przyjrzysz się lepiej tym uciśnionym, to pan zrozumiesz, jak trzeba postępować. A weźmiesz pan interes po ojcu, to wtedy przyznasz mi zupełną rację. — Nie, panie, ja w Łoǳi dłużej nie wytrzymam, ani interesu po ojcu nie obejmę. — Cóż pan chcesz robić? — wykrzyknął zdumiony. — Jeszcze nie wiem. Przyznaję się panu szczerze, chociaż tak ostro, za ostro pan mówi do mnie, ale mniejsza z tym, bo wiem, że pan, jako dyrektor takiej wielkiej drukarni, mówić inaczej nie może. — Więc pan odchoǳisz od nas? tyle zrozumiałem, ale nie wiem dlaczego? — Dlatego, że już wytrzymać nie mogę w tym podłym chamstwie łóǳkim. Pan jako człowiek pewnej sfery, rozumie mnie chyba. Dlatego, że ja całą duszą nienawiǳę zarówno fabryk, jak i wszystkich Bucholców, Rozensztejnów, Entów, całej tej ohydnej, przemysłowej bandy — wybuchnął gwałtownie. — Ha, ha, ha, pan jesteś wspaniały ﬁoł, nieporównany! — śmiał się Borowiecki serdecznie. — To już nic więcej nie powiem — rzekł mocno dotknięty. — Jak pan chce, a zawsze lepiej głupstw mówić mniej. — Do wiǳenia. — Żegnam pana. Ha, ha, ha, pan masz zdolności aktorskie! — Panie Borowiecki — zaczął prawie ze łzami w oczach Horn, zatrzymując się i chciał coś mówić. — Co? Horn skłonił głowę i wyszedł. ³⁸ a i o — ǳiś: prawidłowość. ³⁹ ie ie a b m — ǳiś wielki album. Ziemia obiecana  STRONA 14— Kapitalny mazgaj — szepnął za nim Borowiecki i także poszedł do suszarni. Owionęło go suche, rozpalone powietrze. Olbrzymie czworoboki z blachy, wypełnione straszliwie rozpalonym i suchym po- wietrzem brzęczały niby oddalone grzmoty, wymiotując niekończący się pas materiałów kolorowych, suchych i sztywnych. Na niskich stołach, na ziemi, na wózkach, które suwały się cicho, leżały cale sterty Robotnik, Maszyna materiałów i w tym suchym, jasnym powietrzu sali, której ściany były prawie ze szkła, paliły się przyćmionymi barwami złota przykopconego, purpury o ﬁoletowym odcieniu, błękitu marynarskiego, starego szmaragdu — niby stosy blach metalowych o matowym, martwym blasku. Robotnicy w koszulach tylko i boso, z szarymi twarzami, z oczami zagasłymi i jakby wypalonymi tą orgią barw, jaka się tutaj tłoczyła, poruszali się cicho i automatycznie, tworzyli tylko dopełnienie maszyn. Czasem który patrzył przez szyby w świat, na Łódź, która z tej wysokości czwarte- go piętra majaczyła w mgłach i dymach poprzecinanych tysiącami kominów, dachów, domów, drzew ogołoconych z liści; to znów na drugą stronę, na pola, co szły w głąb ho- ryzontu — na szaro białe, brudne, zalane wiosennymi roztopami przestrzenie, majaczące gǳieniegǳie czerwonymi gmachami fabryk, które z oddalenia czerwieniły się wskroś mgieł bolesnym tonem mięsa odartego ze skóry; na odległe linie wiosek małych, przy- wartych cicho do ziemi, na drogi, co się wywĳały wskroś pól, czarną cieknącą błotem wstęgą, migającą pomięǳy rzędami nagich topoli. Maszyny huczały bezustannie i bezustannie świstały transmisje uczepione pod suﬁ- Maszyna, Bóg tem i niosące siłę do innych sal, wszystko się poruszało w rytm tych olbrzymich pudeł metalowych suszarń, które odbierały towar mokry z drukarni i wypluwały go suchym, i stały w tej olbrzymiej, czworokątnej sali pełnej smutnych barw i smutnego światła dnia marcowego, smutnych luǳi, niby kapliczki boga-siły, rząǳącego wszechwładnie. Borowiecki czuł się rozstrojonym i z roztargnieniem oglądał towar, czy nie jest zbytnio przesuszony lub spalony. — Głupi chłopak — myślał o Hornie i chwilami stawała mu w pamięci ta młoda, szlachetna twarz i te oczy niebieskie, patrzące na niego z jakimś niemym żalem zawodu i wyrzutu. Czuł w sobie jakieś ciemne zaniepokojenie. Niektóre słowa Horna przychoǳiły mu na myśl, gdy patrzył na te tłumy luǳi w milczeniu pracujących. — Byłem takim — poleciał myślą do tamtych, dawnych czasów, ale nie dał się ująć wspomnieniom w swoje szarpiące szpony, drwiący uśmiech wił mu się po ustach, a oczy świeciły zimno i rozważnie. — To przeszło! przeszło! — myślał z jakimś ǳiwnym uczuciem pustki, jakby mu żal Robotnik, Maszyna, Praca, Właǳabyło tamtych czasów, żal tych złuǳeń niepowrotnych, porywów szlachetnych, zszarga- nych przez życie — ale to krótko trwało i znowu siebie oǳyskiwał; był tym czym był, dyrektorem drukarni Hermana Bucholca, chemikiem, człowiekiem zimnym, mądrym, obojętnym, gotowym do wszystkiego, prawǳiwym Loǳermenschem, jak go nazwał Moryc. W takim był właśnie nastroju przechoǳąc przez apreturę, gdy mu jeden z robotników zastąpił drogę. — Czego? — zapytał krótko, nie zatrzymując się. — A to nasz majster pan Pufke powieǳiał, że od pierwszego kwietnia bęǳie nas piętnastu luǳi mniej robiło — Tak. Ustawi się nowe maszyny, które tylu luǳi nie potrzebują do obsługi, co stare. Robotnik miął czapkę w ręku, nie wieǳąc co powieǳieć i nie śmiejąc, ale zachęcony spojrzeniami, które błyskały zza maszyn, zza sągów materiałów, zapytał idąc za nim. — A cóż my bęǳiemy robili? — Poszukacie sobie roboty gǳie inǳiej. Pozostaną tylko ci, którzy dawniej u nas pracują. — A i my robimy już po trzy roki. Ziemia obiecana  STRONA 15— Cóż ja wam poraǳę, kiedy maszyna was nie potrzebuje, bo zrobi sama. Zresztą, do pierwszego może się jeszcze co zmieni, jeśli bęǳiemy powiększali blich⁴⁰ — odpowieǳiał spokojnie i wszedł na windę, która zaraz z nim zapadła się w głębi ściany. Robotnicy spoglądali na siebie w milczeniu, niepokój świecił im w oczach, niepokój przed jutrem, bez roboty, przed nęǳą. — Ścierwy nie maszyny. Psy, psiakrew — szepnął robotnik i kopnął z całą nienawiścią w bok jakiejś maszyny. — Towar iǳie na ziemię! — krzyknął majster. Chłop prędko naǳiał czapkę, przygiął się nieco i ze spokojem automatu odbierał barchan czerwony z maszyny. W restauracji hotelu Victoria było pełno. Wielkie, niskie pokoje o ciemnych ścianach i żółtych, stiukowych suﬁtach, udających drzewo, napełniał hałaśliwy gwar. Wejściowe drzwi z bramy co chwila brzęczały mosiężnymi prętami zabezpieczającymi szkło, co chwila ktoś wchoǳił i ginął w mgle dymów i w tłumie luǳi zapełniających restaurację; elektryczne światła w sali bufetowej wciąż drgały spazmatycznie i przygasa- ły, a gazowe bąki płonące równocześnie, rzucały mętne światło na zbitą około licznych stolików masę luǳi i na białe obrusy. — Kelner, bitte, zahlen⁴¹! — Piwa! — Kelner, Bier⁴²! Krzyżowały się wołania razem z głuchym stukiem kuﬂi. Garsoni⁴³ w zatłuszczonych akach, z serwetami podobnymi do ścierek, przesuwali się we wszystkich kierunkach, błyskając brudnymi gorsami nad głowami pĳących. Wrzawa podnosiła się bezustannie napływającymi ludźmi i wykrzykiwaniem: — „Loǳer Zeitung⁴⁴”! „Kurier Coǳienny”! — jakie rzucali chłopcy kręcący się po- mięǳy stołami. — Szczygieł, daj no Loǳerkę — zawołał Moryc, sieǳący w pokoju bufetowym, pod oknem, w otoczeniu kilku aktorów, wiecznie przesiadających⁴⁵ w knajpie — uważacie, co zrobił wczoraj nasz „ﬁoł” vel dyrektor. — Mów arcyﬁoł — wtrącił szeptem jakiś zgarbiony, stary aktor. — Głupiś — odpowieǳiał mu pierwszy tajemniczym szeptem do ucha. — Otóż Skąpiec nasz arcyﬁoł wczoraj w antrakcie drugim przyszedł za kulisy i skoro tylko Niusia zeszła ze sceny, powiada jej: „Tak pani grała wspaniale, że jak tylko kwiaty będą trochę tańsze, to kupię pani bukiet, chociażby za całe pięć rubli!” — Co powieǳiał? — zapytał stary aktor, nachylając się do ucha sąsiada. — Żebyś pan pocałował psa w nos. Wybuchnęli śmiechem. — Panie Welt, panie Maurycy, czy pan nie jesteś za cwaj-koniak⁴⁶ systemem, co? — Panie Bum-Bum, ja jestem za systemem wyrzucenia pana za drzwi. — Chciałem kazać dać… — Pan lepiej każ blagować za siebie. — Cóż, kiedy pan mnie wyręczasz. Panno Ani, koniaczek — zawołał poprawiwszy binokle i uderzając w zaciśniętą pięść otwartą dłonią prawej ręki. — Pański przodek, panie Maurycy, miał więcej wychowania — zaczął znowu Bum- -bum, stojąc na środku pokoju z kawałkiem kiełbasy na widelcu. — Ja o pańskim tego nie mogę powieǳieć. ⁴⁰b ic (a. b ec ) — miejsce, w którym bielono tkaniny. ⁴¹ e ne , bitte, a en (niem.) — dosł. kelner, proszę, (chcę) płacić; kelner, rachunek proszę. ⁴² ie (niem.) — piwo. ⁴³ a on (z .) — kelner. ⁴⁴ o e Zeit n (niem.) — „ǲiennik Łóǳki”. ⁴⁵ iec nie e ia a c c — ǳiś popr.: wiecznie przesiadujących. ⁴⁶c a onia — cwaj (z niem.): dwa. Ziemia obiecana  STRONA 16— Warum⁴⁷? — rzucił ktoś od sąsiedniego stolika. — Bo go wcale nie miał. — Nie, nie dlatego, tylko że nie bywał grzecznym względem swoich pachciarzy⁴⁸. Welt to zna z tradycji domowych. — Wysortowany dawno dowcip, pięćǳiesiąt procent niżej kosztu. Bum-buma, pa- nowie sprzedaje się przez publiczną licytację. Kto da co? — wykrzyknął złośliwie Moryc. — Co on mówi? — zapytał znowu stary aktor szeptem, kiwając równocześnie na garsona. — Żeś głupi! — odpowieǳiał mu tym samym tonem sąsiad. — Kto co da za Bum-Buma? Panowie, Bum-Bum się sprzedaje. Stary jest, brzydki jest, głupi jest, zdezelowany jest, ale tanio się sprzedaje! — wykrzykiwał i zamilkł, bo Bum-Bum stanął i patrzył na niego, a po chwili rzekł krótko: — Parch! Panno Ani, koniaczek! Moryc hałaśliwie stukał kuﬂem i śmiał się głośno ale nikt mu nie wtórował. Bum-Bum wypił i z pochyloną kwadratową twarzą koloru szmalcu przekrwione- go, z oczami wypukłymi, bladoniebieskimi, przykrytymi binoklami na barǳo szerokiej wstążce, z grzywką rzadkich włosów oblepiających mu wysokie kwadratowe czoło, o po- marszczonej, wymiętej, chropowatej skórze, z pochyloną naprzód ﬁgurą starego rozpust- nika, choǳił po całej knajpie, powłócząc drgającymi tabetycznie nogami, przyczepiał się do rozmaitych grup, gadał dowcipy, z których sam śmiał się najgłośniej, albo usłyszane kawały roznosił i powtarzał z lubością, poprawiał obu rękami binokle, witał się prawie ze wszystkimi wchoǳącymi, a przynajmniej połową, podchoǳił do bufetu, słychać było barǳo często jego chrapliwy, rozłażący się głos. — Panno Ani, koniaczek — i trzaśniecie dłonią w pięść zaciśniętą. Moryc przebiegł oczami „Zeitung”, niecierpliwie spoglądał na drzwi. Czekał na Bo- rowieckiego. Wstał wreszcie, bo zobaczył w drugim pokoju znajomą twarz. — Leon, kiedyś przyjechał? — ǲisiaj rano. — Jakże ci poszedł sezon? — pytał, siadając obok niego na zielonej kanapce. — Świeeeetnie! — wyciągnął nogi na krzesełku i rozpiął kamizelkę. — Myślałem ǳisiaj o tobie, a nawet wczoraj z Borowieckim mówiliśmy. — Borowiecki! ten od Bucholca? — Tak. — On wciąż drukuje swoje bojki? Słyszałem, że ma założyć na siebie. — Dlatego właśnie mówiliśmy o tobie. — I co, wełna? — Bawełna! — Sama? — Co to można ǳisiaj wieǳieć. — Pieniąǳe jest? — Będą, a tymczasem jest coś więcej, kredyt… — Do spółki z tobą? — I z Baumem, znasz Maksa? — Ojej! W tym wekslu jest feler, jeden żyrant niepewny! Borowiecki — dodał po chwili. — Dlaczego? — Polaczok! — rzucił dosyć pogardliwie i wyciągnął się prawie na kanapce i na krze- śle. Moryc roześmiał się wesoło. — To ty go wcale nie znasz. O nim dużo się w Łoǳi bęǳie mówić. Ja w niego, że zrobi gruby interes, tak wierzę jak w siebie. — A Baum, cóż to? ⁴⁷ a m (niem.) — dlaczego. ⁴⁸ ac cia (daw.) — osoba ǳierżawiąca coś od kogoś (np. karczmę); w daw. Polsce funkcję taką sprawowali zazwyczaj Żyǳi. Ziemia obiecana  STRONA 17— Baum jest wół, jemu trzeba dać się wyspać i wygadać, a potem dać robotę, bęǳie robił jak wół, a zresztą on wcale nie jest głupi. Ty mógłbyś nam dużo pomóc i sam dużo byś zarobił. Nam już dawał oferty Krongold. — Idźcie do Krongolda, to wielka osoba, on się zna ze wszystkimi bałaganami, które kupują długiego towaru za sto rubli rocznie; to jest wielki reisender⁴⁹ na Kutno, na Skier- niwice. Zróbcie z nim interes, ja się nie narzucam! Ja mam co sprzedawać, ja mam list przy sobie Bucholca, on mi chce powierzyć agenturę swoich towarów na cały Wschód, a jakie warunki mi daje! — i zaczął gorączkowo rozpinać się i szukać po wszystkich kie- szeniach tego listu. — Wiem o tym, nie szukaj. Borowiecki mi wczoraj mówił, bo to on poraǳił ciebie Bucholcowi. — Borowiecki! Naprawdę? Dlaczego? — Bo on jest mądry i myśli o przyszłości. — I tak sobie, przecież za taki interes mógłby grubo zarobić. Ja sam dałbym dwa- ǳieścia tysięcy bares geld⁵⁰, jak tu sieǳę. Co on w tym ma? i do tego my się prawie nie znamy. — Co on w tym ma, to on ci sam powie, ale tylko tyle ci powiem, że gotówki nie weźmie. — Szlachcic! — szepnął z pewnym drwiącym politowaniem Leon i splunął na środek pokoju. — Nie, on tylko mądrzejszy od najmądrzejszych reisenderów i agentów na cały Wschód — odpowieǳiał Moryc, ǳwoniąc nożem w kufel. — Dużoś sprzedał? — Za kilkaǳiesiąt tysięcy, kilkanaście tysięcy gotówki, a reszta najlepsze weksle, bo na cztery miesiące z żyrem Safonowa! Jedwabny interes — uderzył Moryca w kolano z zadowolenia. — Mam i dla ciebie obstalunek. Wiǳisz, co to przyjaźń. — Na ile? — Razem ze trzy tysiące rubli. — Długi czy krótki towar? — Krótki. — Weksel czy nachname⁵¹? — Nachname? Zaraz ci dam zamówienie — zaczął przewracać w olbrzymim, zamy- kanym na klucz pugilaresie⁵². — Co ci mam dać? — Jeżeli gotówka, to wystarczy jeden procent, po przyjacielsku. — Gotówki teraz potrzebuję na gwałt, mam wypłaty, ale w ciągu tygodnia zapłacę. — Dobrze. Masz zamówienie. Wiesz, w Białymstoku spotkałem Łuszczewskiego, przyjechaliśmy razem do Łoǳi. — Gǳież ten hrabia jeǳie? — Przyjechał do Łoǳi robić interes. — On! Ma widać za dużo; trzeba się z nim zobaczyć. — Nic nie ma, przyjechał się dorobić czego. — Jak to nic nie ma, przecież jeźǳiliśmy całą bandą z Rygi jeszcze do jego majątków. Był pan na gruby sposób! I nic mu już nie zostało? — Zostało! trochę gumy z powozów na kalosze! Ha, ha, ha, kapitalny witz⁵³ — uderzył go w kolano. — Cóż zrobił z majątkiem? liczyli go lekko na dwieście tysięcy. — A on teraz liczy sam, że ma ze sto tysięcy długów, a to skromny człowiek. — Mniejsza z nim. Napĳesz się? — Warto by przed teatrem. — Kelner, koniak, kawior, befsztyk po tatarsku, porter oryginalny, gallopp! — Bum-Bum, chodź-no pan do nas! — krzyknął Leon. ⁴⁹ ei en e (z niem. ei en e) — podróżujący, pasażer; tu: komiwojażer. ⁵⁰ba e e (z niem. ba e e ) — gotówka. ⁵¹nac name (z niem. ac na me) — pobranie (pocztowe). ⁵² i a e (daw.) — portfel. ⁵³ it (z niem. it ) — żart, dowcip. Ziemia obiecana  STRONA 18— Jak się pan ma, jakże zdróweczko, jakże interesiki! — wykrzykiwał, ściskając mu rękę. — ǲiękuję, barǳo dobrze. Przywiozłem dla pana umyślnie z Odessy coś — wyjął Mężczyzna, Pożądanie z pugilaresu rysunek pornograﬁczny i podał. Bum-Bum poprawił obu rękami binokle, wziął rysunek i zanurzył się w nim cały z lubością. Twarz mu poczerwieniała, mlaskał językiem, oblizywał swoje sine, opadnięte wargi, trząsł się cały z zadowolenia. — Cudowne, cudowne. Niebywałe! — wykrzykiwał i powlókł się pokazywać wszyst- kim. — Świnia — mruknął Moryc niechętnie. — Lubi dobre rzeczy, a że jest znawcą… — Nie poznałeś znowu kogo? — zapytał nieco ironicznie. Kobieta, Mężczyzna — Czekaj!… — trzaskał w palce, potem w kolano Moryca, uśmiechnął się i z pugi- laresu, z pomięǳy rachunków i not wydobył fotograﬁę kobiety. — Co? Ładna maszyna? — mówił z najwyższym zadowoleniem, przymrużając oczy. — Tak. — Prawda! Ja zaraz pomyślał, że bęǳie ci się podobać. To Francuzeczka, a! — Wygląda na Holenderkę, ale krowę, — Keine⁵⁴ gadanie. To droga sztuka, stówka za nic. — Dałbym pięć za wyrzucenie jej za drzwi. — Ty zawsze jesteś… no, już nie powiem. — A ty masz reisenderowskie gusta, skąd takie bydlę, gǳieś poznał? — W Niżnim ja sobie „pokutił niemnożeczko⁵⁵” z kupcami, to oni mówią w końcu: „Chodź pan Lew w cafée concert!” Poszli. Nu, wódka, koniak, szampańskie pili prawie z beczki, a potem słuchali śpiewu, ona śpiewaczka — że… — Zaczekaj, w tej chwili przyjdę! — przerwał Moryc, zerwał się i podszedł do tęgiego Niemca, który wszedł do restauracji i rozglądał się po sali. — Gut Morgen⁵⁶, panie Müller! — Morgen! Jak się pan ma, panie… — odpowieǳiał niedbale i rozglądał się dalej. — Pan szuka kogo? może ja będę mógł pana objaśnić — nastręczał się natarczywie Moryc. — Szukam pana Borowiecki, tylko po to wszedłem. — Bęǳie zaraz, bo ja właśnie czekam na niego. Może pan pozwoli do stolika. To mój kolega, Leon Kohn! — rekomendował. — Müller! — rzucił z pewną dumą i przysiadł się. — Kto by nie wieǳiał o tym! każde ǳiecko w Łoǳi wie takie nazwisko — mówił prędko Leon, śpiesznie się zapinając i robiąc miejsce na kanapie. Müller uśmiechnął się pobłażliwie i patrzał ku drzwiom, bo wszedł Borowiecki w to- warzystwie, ale zobaczywszy go, towarzyszy zostawił przy drzwiach i z kapeluszem w ręku szedł do tego królika bawełnianego, po którego wejściu przyciszyło się w knajpie i wszyscy śleǳili go z nienawiścią, zazdrością i dumą. — Prawie czekałem na pana — zaczął Müller. Mam do pana interes. — Skinął głową Morycowi i Leonowi, uśmiechnął się do pozostałych, objął ręką w pas Borowieckiego i wyprowaǳił z knajpy. — Telefonowałem do fabryki, ale mi odpowieǳiano, że pan ǳisiaj wyszedł wcześniej. — Żałuję teraz barǳo — rzekł uprzejmie. — Pisałem nawet do pana, sam pisałem — dodał mocniej, z wielką pewnością, chociaż na pewno wieǳiano w mieście, że umiał zaledwie się podpisać. — Nie odebrałem listu, bo zupełnie nie wstępowałem do mieszkania. — Pisałem o tym, com już kiedyś wspominał. Ja jestem prosty człowiek, panie von Borowiecki, to ja powiem raz jeszcze i prosto: dam panu tysiąc rubli więcej, wstąp pan do mojego interesu. — Bucholc dałby mi dwa tysiące więcej, abym tylko został — szepnął zimno. ⁵⁴ eine (z niem.) — zaprzeczenie: żadne. ⁵⁵ o ti niemno ec o (z ros. кутить: hulać, lumpować) — pohulałem troszeczkę. ⁵⁶ t o en (niem.) — popr. guten Morgen. Ziemia obiecana  STRONA 19— Dam panu trzy, no, dam panu cztery! słyszysz pan, cztery tysiące rubli więcej, to jest całe czternaście tysięcy rocznie, ładny grosz! — Barǳo panu ǳiękuję, ale nie mogę przyjąć tak wspaniałej propozycji. — Zostajesz pan u Bucholca? — zapytał prędko. — Nie. Powiem otwarcie, dlaczego nie przyjmuję pańskiej oferty, ani nie zostaję w ﬁrmie — zakładam sam fabrykę. Müller przystanął, odsunął się nieco, popatrzył i ciszej, z pewnym jakby szacunkiem zapytał: — Bawełna? — Nie powiem nic prócz tego, że żadnej konkurencji panu nie zrobię. — Mnie jest ganz-pommade⁵⁷, wszystkie konkurencje — wykrzyknął, uderzając się Pieniąǳ, Bogactwo po kieszeni. — Co mi pan może zrobić, co mi kto może zrobić? Kto co zrobi milionom? Borowiecki nic się nie odezwał, tylko uśmiechał się, zapatrzony przed siebie. — Co to bęǳie za towar? — zaczął Müller, znowu ujmując go niemieckim obyczajem wpół. Spacerowali tak po asfaltowym, powybĳanym chodniku, prowaǳącym przez po- dwórze hotelowe do gmachu teatralnego, stojącego w głębi, oświetlonego wielką latarnią elektryczną. Tłumy luǳi szły do teatru. Powóz za powozem zajeżdżał przed hotelową bramę i wyrzucał ciężkich i przeważnie opasłych mężczyzn i barǳo wystrojone kobiety, które pootulane szły pod parasolami tym chodnikiem, oślizgłym od wilgoci, bo chociaż deszcz ustał już, ale gęsta lepka mgła opadała na ziemię. — Pan mi się podoba, panie von Borowiecki — mówił Müller, nie doczekawszy się Interes odpowieǳi — tak mi się pan podoba, że jak tylko pan zrobi klapę, to zawsze znajǳie pan u mnie miejsce na jakie parę tysięcy rubli. — Teraz dałby mi pan więcej? — No, bo teraz pan jesteś dla mnie więcej wart. — ǲiękuję za szczerość — uśmiechnął się ironicznie. — Ale ja pana nie chciałem obrazić, ja mówię tak, jak myślę — usprawiedliwiał się gorąco, dojrzawszy ten uśmiech. — Wierzę. Skoro zrobię klapę raz, to tylko dlatego, żeby drugi raz jej nie zrobić. — Pan jesteś głowa, panie Borowiecki, pan mi się ogromnie podoba. My razem moglibyśmy robić dobre interesy. — Cóż, kiedy musimy je robić osobno — zaśmiał się, kłaniając nisko jakimś damom przechoǳącym. — Ładne kobiety te Polki, ale mają. Moda też ładna. — Barǳo ładna — powieǳiał poważnie, podnosząc na niego oczy. — Ja mam myśl! ja ją panu kiedy inǳiej powiem — zawołał tajemniczo. — Masz Teatr, Obyczaje, Interes pan miejsce w teatrze? — Mam krzesło, przysłali mi dwa tygodnie temu. — Nas tylko troje bęǳie w loży. — Są i panie? — One już w teatrze, a ja umyślnie zostałem, aby się wiǳieć z panem, no i na nic moje plany. Do wiǳenia, pan zajrzy do loży? — Z pewnością, bęǳie to dla mnie barǳo przyjemnym obowiązkiem. Müller zniknął w drzwiach teatru, a on powrócił do restauracji. Nie zastał już Moryca, który przez garsona kazał powieǳieć, że czeka w teatrze. W bufecie, gǳie poszedł napić się wódki, bo czuł się ǳiwnie zdenerwowanym, nie było prawie nikogo, prócz Bum-Buma, który przysłonięty gazetą drzemał w kącie. — Bum, nie iǳiesz pan do teatru? — Te, po co mi to. Bawełnę oglądać, przecież ich znam. Pan iǳie? — A zaraz. Jakoż i wyszedł, odnalazł swoje miejsce w pierwszym rzęǳie obok Moryca i Leona, który zawzięcie kłaniał się i lornetował jakieś blondynki, sieǳące na pierwszym piętrze. — Krasawica pierwszy sort, ta moja blondynka, patrz Moryc. ⁵⁷ an omma e (z niem.) — wszystko jedno. Ziemia obiecana  STRONA 20— Znasz ją bliżej? — Czy ja ją znam bliżej? ha, ha, ha, ja ją znam barǳo bliżej! Poznaj mnie z Boro- wieckim. Moryc ich poznajomił zaraz. Leon chciał coś mówić, już nawet klepnął w kolano Moryca, ale Borowiecki wstał i odwrócony twarzą do sali zapełnionej od góry do dołu najlepszą, na jaką tylko było stać Łódź publicznością, przyglądał się uważnie, co chwila kłaniając się to lożom, to krzesłom, niesłychanie dystyngowanym ruchem głowy. Stał spokojnie pod ogniem lornetek i spojrzeń, jakie w niego uderzały ze wszystkich stron teatru, który wrzał niby ul świeżo obsaǳonym rojem. Jego wysoka, rozrośnięta, barǳo zgrabna postać rysowała się wykwintną sylwetką. Piękna twarz, o barǳo typowym, wydelikaconym rysunku, ozdobiona prześlicznymi wąsami starannie utrzymywanymi i usta o spodniej warǳe silnie wysuniętej i pewna niedbałość w ruchach i spojrzeniach, czyniły go typem dżentelmena. Nikt nie mógłby był z jego powierzchowności wykwintnej poznać, że ma przed so- bą człowieka, który jako chemik fabryczny, jako kolorysta, był niezrównanym w swojej specjalności; człowieka, o którego toczyły się wojny pomięǳy fabrykami bawełnianymi, by go zdobyć dla siebie; był takim, który w tym ǳiale fabrykacji robił przewroty. Szare, z niebieskawym odcieniem oczy, twarz sucha, brwi prawie ciemne, czoło twar- do modelowane nadawały mu coś drapieżnego. Czuć było w nim silną wolę i nieugiętość. Patrzył dosyć wyniośle na teatr zalany światłem i na tę barwną, błyszczącą brylantami publiczność. Loże podobne były do żardinierek⁵⁸ wybitych wiśniowym aksamitem, na którego tle Kobieta, Kwiaty niby kwiaty sieǳiały strojne kobiety, skrzące się drogimi kamieniami. — Karol, ile może być ǳisiaj milionów w teatrze? — zapytał cicho Moryc. — Bęǳie ze dwieście — odpowieǳiał tak samo, z wolna ogarniając znane twarze milionerów. — Tu rzeczywiście pachnie milionami — wtrącił Leon, wciągając w siebie powietrze przesycone zapachem perfum, kwiatów świeżych i błota przyniesionego z ulicy. — Cebulą i kartoﬂami przede wszystkim — szepnął pogardliwie Borowiecki i kłaniał się z barǳo słodkim uśmiechem do jednej z lóż parterowych, przy samej scenie, wspania- le pięknej Żydówce w czarnej jedwabnej sukni eco t , z której wychylały się olśniewające białością, przepysznie uformowane ramiona i szyja okręcona w sznur brylantów. Brylan- ty połyskiwały nad skroniami, w grzebykach upinających czarne puszyste włosy, zacze- sane modą cesarstwa — na uszy, w których również skrzyły się brylanty zaǳiwiającej wielkości, brylanty lśniły się u gorsu, w agraﬁe spinającej stanik i połyskiwały w bran- soletkach okręcających ręce obciągnięte w czarne rękawiczki. Wielkie, podłużne oczy ﬁołkowe niby najwspanialsze szaﬁry paliły się ostro. Twarz miała o gorącym tonie lekko oliwkowym, przesyconym nieco karminem krwi, czoło niskie, brwi silnie zarysowane, nos prosty i cienki i dosyć duże, pełne usta. Spoglądała z pewnym uporem na Borowieckiego, nie zważając, że ją lornetowano ze wszystkich lóż, czasami rzucała nieznaczne spojrzenia na sieǳącego trochę w głębi loży męża, starca o wybitnie semickim typie, który z opuszczoną głową na piersi, sieǳiał za- topiony w rozmyślaniach, chwilami buǳił się, rzucał przenikliwe spojrzenia spod złotych okularów na salę, obciągał na wydatnym brzuchu kamizelkę i szeptał żonie: — Lucy, czemu się ty tak wystawiasz? Udawała, że nie słyszy i przeglądała dalej loże krzesła, zapchane publicznością o typach przeważnie semickich i germańskich, albo patrzyła w Borowieckiego, który chwilami odczuwał te spojrzenia, bo się odwracał do niej twarzą, ale stał zimny na pozór i obojętny. — Ładny kawałek kobiety z tej Zukerowej — szepnął Leon do Borowieckiego, bo chciał zacząć rozmowę, aby się dowieǳieć bliższych szczegółów o swojej agenturze. — Uważasz pan?… — odpowieǳiał chłodno tamten. — Ja bo wiǳę. Patrz pan, jej biust, ja to najlepiej lubię w kobiecie, a ona ma biust ontowy, jak aksamit, ha, ha, ha. ⁵⁸ a inie a (z .) — półka lub stolik z wgłębieniem na rośliny doniczkowe. Ziemia obiecana  STRONA 21— Z czego się śmiejesz? — pytał ciekawie Moryc. — Zrobiłem pyszny witz — i powtarzał go Morycowi ze śmiechem. Umilkli, bo kurtyna się podniosła, wszystkie oczy utonęły w scenie, tylko Zukerowa zza wachlarza patrzyła w Karola, który zdawał się tego nie spostrzegać, co ją tak widocznie irytowało, że po kilka razy składała wachlarz i uderzała nim w parapet jakby od niechcenia. Uśmiechał się nieznacznie, rzucał na nią krótkie spojrzenia i patrzył dalej z uwagą wielką na scenę, gǳie amatorzy i amatorki parodiowali prawǳiwych aktorów i sztukę. Było to bowiem przedstawienie na cel dobroczynny, złożone z dwóch komedyjek, śpiewu solowego, gry na skrzypcach i fortepianie, i żywych obrazów na zakończenie. W antrakcie⁵⁹ Borowiecki wstał, aby iść do loży Müllerów, zatrzymał go Kohn. — Panie Borowiecki, ja chciałem z panem pomówić. — Może po teatrze, bo, jak pan wiǳi, teraz nie mam czasu — szepnął i poszedł. — On jest wielki pan, teraz nie ma czasu. — Ma rację, tutaj wcale nie miejsce do interesów. — Moryc, tyś zgłupiał do reszty, co ty wygadujesz, dla interesów jest wszęǳie miej- sce, tylko ten von Borowiecki to wielki książę od Bucholca i Spółki, wielka osoba! Borowiecki tymczasem wszedł do loży Müllerów, stary wyszedł, aby mu zrobić miej- sce, bo już tam na czwartego sieǳiał jakiś niski, gruby Niemiec. Przywitał się z matką, drzemiącą w głębi loży i z córką, która podniosła się niemal na jego wejście. — Störch. — Borowiecki. Skrzyżowały się nazwiska i dłonie. Karol usiadł. — Jak się pani bawi? — zapytał, aby coś powieǳieć. — Doskonale, wybornie! — wykrzyknęła i jej okrągła, różowa twarz, podobna do młodej rzodkiewki świeżo obmytej, rozbłysła silniejszymi rumieńcami, co tym mocniej odbĳały przy jasnozielonej sukni. Podniosła chusteczkę do twarzy, aby przysłonić rumieńce, bo się ich wstyǳiła. Matka zarzuciła jej na ramiona wspaniały, koronkowy szal, bo przeciąg od drzwi otwartych przewiewał po teatrze i drzemała dalej. — A pan? — zapytała po chwili, podnosząc na niego niebieskie, zupełnie porcelanowe Kobieta, Jeǳenie oczy, o jasnych złotawych obrzeżach rzęs i w tej chwili, z rozchylonymi nieco, bladymi ustami ǳiecka, z twarzyczką podniesioną, podobną była do świeżo upieczonej bułki. — Powiem to samo: wybornie, doskonale albo: doskonale, wybornie. — Dobrze grają, prawda? — Tak, po amatorsku. Myślałem, że pani weźmie uǳiał w przedstawieniu. — Ja barǳo pragnęłam, ale kiedy mnie nikt nie zaprosił — mówiła szczerze, z wielką przykrością. — Projekt ten istniał, ale nie miano odwagi, bano się odmowy, zresztą do domu państwa wstęp tak trudny, jakby na dwór królewski. — Ja, ja to samo mówił pannie Mada — wtrącił Störch. — To pan winien, przecież pan bywa u nas, trzeba było mi powieǳieć. — Nie miałem czasu i zapomniałem — tłumaczył się prosto. Zapanowało milczenie. Störch odkasływał, nachylał się już, aby zacząć rozmowę, ale cofał się, wiǳąc, że Bo- rowiecki znuǳonym wzrokiem włóczy po teatrze, a Mada była jakaś pomieszana, bo chciała dużo mówić, a teraz, gdy ten Borowiecki sieǳi obok niej, gdy loże ze specjalnym zainteresowaniem lornetują ich, nie wie co mówić, wreszcie zaczęła. — Pan bęǳie w naszej ﬁrmie? — Niestety, musiałem ojcu pani odmówić. — A papa tak liczył na pana. — Ja sam barǳo żałuję. — Myślałam, że we czwartek pan u nas bęǳie, bo mam pewną prośbę. — Mogęż ją zaraz wysłuchać? ⁵⁹ant a t — przerwa. Ziemia obiecana  STRONA 22Pochylił głowę ku niej i spoglądał do loży Zukerów. Lucy wachlowała się gwałtownie i widocznie poza wachlarzem kłóciła się z mężem, który raz po raz obciągał kamizelkę na brzuchu i wyprostowywał się na krześle. — Chciałam prosić, aby mi pan wskazał niektóre polskie książki do czytania. Mó- Książka, Mieszczanin, Szlachcic, Pozycja społecznawiłam to już papie, ale powieǳiał mi, że jestem głupia i powinnam się zająć domem i gospodarstwem. — Ja, ja⁶⁰. Fater tak powieǳiała — szepnął znowu Störch, cofając się nieco w tył z krzesłem, bo go Borowiecki uderzył oczami. — Dlaczego pani chce tego, po co to pani? — zapytał dosyć twardo. — A bo chcę — odparła rezolutnie — chcę i proszę o informację. — Brat musi mieć przecież w tym nowym pałacyku i bibliotekę. Zaśmiała się barǳo serdecznie i barǳo cichutko. — Co pani wiǳi śmiesznego w moim przypuszczeniu? — Ale, bo Wilhelm tak nie lubi książek, że kiedyś pogniewał się na mnie i gdy byłam z mamą w mieście, spalił mi wszystkie moje książki. — Ja, ja Wilhelm nie lubi książek, on jest dobry bursz⁶¹. Borowiecki popatrzył zimno na Störcha i rzekł: — Dobrze, przyślę pani jutro spis tytułów. — A jeślibym ja pragnęła mieć ten spis zaraz, natychmiast. — To natychmiast mogę kilka tytułów napisać, a resztę jutro. — Pan jest dobry chłopak — powieǳiała wesoło, ale ujrzawszy, że usta mu drgnęły uśmiechem ironii, rozczerwieniła się jak piwonia. Napisał na bilecie wizytowym, opatrzonym w herby, pożegnał się i wyszedł. W korytarzu spotkał się ze starym Szają Mendelsohnem, prawǳiwym królem ba- wełnianym, którego nazywano krótko — Szaja. Był to wysoki, chudy Żyd, o wielkiej białej, iście patriarchalnej broǳie, ubrany w dłu- gi, zwykły chałat, który mu się tłukł po piętach. Szaja zawsze bywał tam, gǳie przypuszczał, iż bęǳie Bucholc, jego największy współ- zawodnik w królestwie bawełnianym, największy fabrykant łóǳki i do tego osobisty nie- przyjaciel. Zagroǳił drogę Borowieckiemu, który uchylając kapelusza chciał przejść dalej. — Witam pana. Nie ma ǳisiaj Hermana, dlaczego? — zapytał ohydną polszczyzną. — Nie wiem — odparł krótko, bo nie cierpiał Szai, jak go nie cierpiała cała nieży- dowska Łódź. — Żegnam pana — rzucił sucho i pogardliwie Szaja. Borowiecki nic nie odpowieǳiał i poszedł na pierwsze piętro, do jednej z lóż, w której był cały bukiet kobiet, pomięǳy nimi zastał Moryca i Horna. W loży było naǳwyczaj wesoło i barǳo ciasno. — Nasza mała ślicznie gra, prawda panie Borowiecki? — Tak i barǳo żałuję, że nie zaopatrzyłem się w bukiet. — My go mamy, podaǳą jej po drugiej sztuce. — Że jest ciasno beze mnie i wesoło beze mnie, że panie mają już asystę — wychoǳę. — Zostań pan z nami, bęǳie jeszcze weselej — prosiła go jedna z kobiet, w liliowej sukni, z liliową twarzą i z liliowymi oczami. — Weselej to pewnie nie, ale że ciaśniej, to z pewnością — zawołał Moryc. — To wyjdź, bęǳie zaraz więcej miejsca. — Żebym mógł iść do loży Müllerów, tobym wyszedł. — Mogę ci to ułatwić. — Ja wychoǳę i zaraz zrobi się więcej miejsca — zawołał Horn, ale pochwyciwszy proszące spojrzenie młodej ǳiewczyny, sieǳącej na oncie loży, pozostał. — Wie pani, panno Mario, ile się taksuje panna Müller? Pięćǳiesiąt tysięcy rubli Kobieta, Interes, Małżeństworocznie! — Mocna panna! Ja bym się puścił na ten interes — szepnął Moryc. ⁶⁰ a, a (niem.) — tak, tak. ⁶¹b (z niem. c e) — chłopak, terminator w jakimś zawoǳie. Ziemia obiecana  STRONA 23— Przysuń się pan bliżej, to coś opowiem — szepnęła liliowa i pochyliła nisko głowę, tak, że jej ciemne, puszyste włosy, dotykały skroni nachylonego do niej Borowieckiego. Zasłoniła się wachlarzem i szeptała mu długo do ucha. — Nie spiskujcie! — zawołała najstarsza w loży, zupełnie w stylu ba occo, piękna, czterǳiestokilkuletnia kobieta, o cerze olśniewającej, siwych zupełnie włosach, naǳwy- czaj obﬁtych, czarnych oczach i brwiach, i o majestatycznej, imponującej postaci, która przewodniczyła całej loży. — Pani Stefania opowiadała mi ciekawe szczegóły o tej nowej baronowej. — No, nie powtórzyłaby tego przy wszystkich — szepnęła barokowa. — Panna Mada Müller raczy nas lornetować, o! — Wygląda ǳisiaj jak młoda, tłuściutka, oskubana z piórek gęś, okręcona w nać z pietruszki. — Pani Stefania udaje ǳisiaj złośliwą — szepnął Horn. — Albo tamta, Szajówna, cały magazyn jubilerski ma na sobie. Kobieta, Interes — Przecież stać ją nawet na dwa sklepy jubilerskie — wtrącił Moryc, wpakował bino- kle na nos i patrzył na dół, w lożę Mendelsohnów, gǳie sieǳiała z ojcem jego najmłodsza córka ubrana z niesłychanym przepychem z jakąś drugą panną. — Któraż kulawa? — Róża, ta po lewej stronie, ruda. — Wczoraj była u mnie w sklepie, przerzuciła wszystko, nic nie kupiła i poszła, ale miałam czas się jej przyjrzeć, jest zupełnie brzydka — mówiła pani Stefania. — Ona jest prześliczną, ona jest anioł, co to anioł, ona jest cztery albo piętnaście aniołów — wykrzykiwał Moryc, przedrzeźniając starego Szaję. — Do wiǳenia paniom, chodź Moryc, pan Horn zostanie przy paniach. — Może panowie przyjdą do nas na herbatę po teatrze? — prosiła wszystkich liliowa, Teatr, Interes patrząc na Borowieckiego. — ǲiękuję barǳo, ale przyjdę jutro, ǳisiaj nie mogę. — Czy jesteś pan zamówiony do Müllerów? — szepnęła trochę cierpko. — Do Grand Hotelu. ǲisiaj sobota, przyjeżdża Kurowski, jak zwykle, a ja mam z nim do obgadania niesłychanie ważne rzeczy. — To załatw się z nim pan w teatrze, musi przecież być. — On przecież nie bywa w teatrze, nie zna go pani? Ukłonił się i wyszedł, przeprowaǳony ǳiwnym spojrzeniem pani Stefanii. Akt dosyć dawno się już ciągnął, więc przesuwał się do swojego miejsca i siadł, ale nie słuchał, bo naokoło szeptano coś nader tajemniczo. Zǳiwił wszystkich fakt, że w czasie sztuki wywołano z loży Knolla, zięcia Bucholca, który sieǳiał samotnie w loży, na wprost Zukerów, a potem, że wyniósł się z teatru cichaczem Grosglik, największy bankier łóǳki. Przynieśli mu depeszę, z którą poleciał do Szai. Szczegóły te, podawane sobie szeptem, obleciały niby błyskawica teatr i wzbuǳiły jakiś ciemny, niewytłumaczony niepokój w przedstawicielach różnych ﬁrm. — Co się stało? — zapytywano, nie znajdując odpowieǳi na razie. Kobiety słuchały sztuki, ale większość mężczyzn z parteru i z lóż przypatrywała się z niepokojem królom i królikom łóǳkim. Mendelsohn sieǳiał zgarbiony, z okularami na czole, głaǳił chwilami brodę wspa- niałym ruchem i szczerze zdawał się być pochłonięty przedstawieniem. Knoll, wszechpotężny Knoll, zięć i następca Bucholca także słuchał z uwagą. Müller istotnie musiał nie wieǳieć o niczym, bo śmiał się na całe gardło z dowcipów Teatr, Śmiech, Pieniąǳ mówionych na scenie, śmiał się tak szczerze, że chwilami Mada szeptała cicho: — Papo, tak nie można. — Zapłaciłem, to się bawię — rzucał jej w odpowieǳi i istotnie bawił się zupełnie. Zuker zniknął, w loży sieǳiała samotnie Lucy i znowu patrzyła na Borowieckiego. Mniejsi potentaci i przedstawiciele takich ﬁrm jak: Ende-Griszpan, Wolkman, Bau- vecel Fitze, Biberstein, Pinczowski, Prusak, Stojowsky, kręcili się na swoich miejscach coraz niespokojniej, szepty przelatywały z końca w koniec teatru, co chwila ktoś się wy- suwał i nie powracał. Ziemia obiecana  STRONA 24Oczy badały naokoło, na ustach tkwiły zapytania, niepokój wszystkimi owładał coraz silniejszy. A nikt nie umiał sobie wytłumaczyć, dlaczego, chociaż wszyscy byli pewni, że się coś stało ważnego. Z wolna to zdenerwowanie uǳielało się tym nawet, którzy nie obawiali się żadnych złych wieści. Wszyscy poczuli to drżenie łóǳkiego gruntu, tak często w ostatnich czasach nawie- ǳanego kataklizmem. Tylko góra, tanie miejsca, nic nie odczuwała, bawiła się wciąż wybornie, wybuchała Teatr, Bogactwo, Bieda, Śmiechśmiechem, biła oklaski, wołała brawo. Śmiech jakby falą buchał z drugiego piętra i rozpryskiwał się kaskadą dźwięków na parter i loże, na te wszystkie głowy i dusze tak nagle zaniepokojone, na te miliony, roz- postarte na aksamicie, ubrylantowane, pyszne swą właǳą i wielkością. Ze wszystkich lóż tylko loża znajomych Borowieckiego pań, brała uǳiał w zabawie i bawiła się doskonale. Potworzyły się pewne ra na tym ruchomym morzu, które sieǳiały spokojnie, wpa- trzone w scenę; były to roǳiny przeważnie polskie, których nic nie mogło zaniepokoić, bo nic nie miały do stracenia. — To bawełna — szepnął Leon do Borowieckiego. — Patrz pan, wełna i inni sieǳą prawie spokojnie, są tylko ciekawi. Ja się na tym znam. — Frumkin w Białymstoku, Lichaczew w Rostowie, Ałpasow w Odessie — klapa! — szepnął Moryc, który skądciś dowieǳiał się tego. Wszyscy trzej byli to kupcy en o ⁶², jedni z największych odbiorców łóǳkich. — Na ile Łódź zaangażowana? — pytał Borowiecki. Moryc znowu wyszedł i powrócił po kilku minutach, był znacznie bledszy, usta miał skrzywione, oczy świeciły ǳiwnie; nie mógł ze wzruszenia traﬁć z binoklami na nos. — Jest jeszcze jeden. Rogopuło w Odessie. Murowane ﬁrmy, same murowane! — Wysoko leżą? — Łódź traci ze dwa miliony! — szepnął barǳo poważnie i usiłował włożyć binokle. — Nie może być — wykrzyknął prawie głośno Borowiecki, zrywając się z miejsca, aż publiczność sieǳąca za nim, zaczęła stukać i sykać, żeby nie zasłaniał sceny sobą. — Kto ci powieǳiał? — Landau, a jak Landau mówi, to Landau wie. — Kto traci? — Wszyscy po trochu, a Kessler, Bucholc, Müller najwięcej. — Ale żeby ich nie podeprzeć, pozwolić na taką klapę. — Rogopuło uciekł, Lichaczew umarł, zapił się z rozpaczy. — A Frumkin i Ałpasów? — Nic nie wiem, mówiłem tyle, co było w depeszy. Już teraz te wszystkie wieści rozlały się po teatrze, wszyscy wieǳieli o klęsce. Co chwila widać było, jak ta wiadomość niby bomba wybucha w innej stronie teatru. Twarze podnosiły się w górę, oczy błyskały, słowa jakieś ostre dźwięczały w powietrzu, krzesła się podnosiły z trzaskiem, wybiegali z pośpiechem do telegrafu i telefonów. Teatr barǳo opustoszał. Borowiecki czuł się także zdenerwowanym tą wieścią, sam nic nie tracił, ale tracili wszyscy naokoło niego. — Wy nic nie tracicie? — zapytał się Maksa Bauma, który znalazłszy miejsce wolne, Interes przysiadł się bliżej niego. — My nie mamy nic do stracenia prócz honoru, a przecież tym towarem w Łoǳi się nie operuje — odpowieǳiał drwiąco. — Ładnie Łódź trzeszczy. — Nastanie ciepły sezon. — Tak, tak. Straż ogniowa bęǳie mieć robotę. — Zrobi się cieplej, to pręǳej wiosna bęǳie. — Warto by, węgle takie drogie. ⁶²en o (.) — tu: na wielką skalę. Ziemia obiecana  STRONA 25— Pan się śmiej zdrów, bo to pana nic nie kosztuje, taka zabawa. — Bywało tak, bywało. Połowa skręci kark, a druga połowa zarobi. — Kto najlepiej leży? — Bucholc, Kessler, Müller. — Tym się nigdy nic nie stanie, co im kto zrobi. — Niech ich wszystkich diabli wezmą, co mi to szkoǳi, co ja na tym zarobię, że oni mają, albo nie mają. Tak się krzyżowały uwagi, zapytania, cyy, spojrzenia prawie wesołe i zadowolone z ruiny innych, przypuszczenia i drwiny. — Mayer podobno na całe sto tysięcy rubli zaangażowany? — To mu dobrze zrobi na brzuch, sprzeda konie, bęǳie choǳił pieszo i zaraz schud- nie, nie bęǳie potrzebował już jeźǳić do Marienbadu. — Będą tanio do sprzedania różne familĳne brylanty. — Wolkmana może to dobić, on już szedł na pół pary. — Możesz Robert teraz prosić o rękę jego córki, już cię nie wyrzucą za drzwi. — Niech jeszcze poczeka. Tak wrzał parter, tłum. Królowie sieǳieli spokojnie. Szaja nie spuszczał oczów ze śpiewaczki i jak skończyła, pierwszy zaczął bić brawo, a potem szeptał po cichu z Różą i nieznacznie, głaǳąc brodę, wskazywał na Knolla, który oparty łokciami o parapet loży, skinął głową na Borowieckiego. Karol zaraz w pierwszym antrakcie zjawił się u niego. — Słyszałeś pan? — Słyszałem — i zaczął wyliczać ﬁrmy. — Głupstwo. — Głupstwo, dwa miliony rubli na samą Łódź? — Nie my tracimy; przed chwilą był Bauer i mówił, że jakieś kilkanaście tysięcy. — W teatrze mówią, że z pół miliona. — To Szaja tak rozpuszcza pogłoskę, bo on tyle traci. Głupi Żyd. — W każdym razie odbĳe się to na Łoǳi porządnie, ﬁrmy będą lecieć jak muchy. — Niech zdechną wszyscy, co to nam szkoǳi — szeptał zimno i przyglądał się swoim rękom starannie utrzymanym i gonił bezwiednie przymrużonymi oczyma za połyskiem brylantów osaǳonych w pierścionku lewej ręki. — Ja do pana mówię nie jak do naszego człowieka, a jak do przyjaciela. Pan wie, kto musi paść z powodu tego krachu? — Na pewno nie wymieniają nikogo prawie. — Mniejsza z tym, zawsze padnie dosyć, a ilu, to zobaczymy jutro, bęǳie wesoła nieǳiela. — Prawǳiwe nieszczęście. — Dla naszej ﬁrmy nie, bo pomyśl pan, kto pada — bawełna. Kto pozostaje — my, Szaja i paru innych. Ta parszywa, żydowska, tandetna konkurencja zdechła w połowie, albo zaraz zdechnie, struli się sami. Na jakiś czas bęǳie nam luźniej. Bęǳiemy robili parę nowych gatunków, które oni robili, no, i bęǳiemy o tyle więcej sprzedawali. Ale to jest bagatelka, kręcą karki, niech kręcą; palą się, niech się palą; oszukują, niech oszukują; my zawsze zostaniemy. To zresztą mało ważne rzeczy, są znacznie ważniejsze, zobaczysz pan niedługo, że połowa fabryk bawełnianych stanie, niedługo, niedługo. Borowiecki patrzył się na niego i słuchał z pewną niecierpliwością, nie lubił Knolla i jego dumy szalonej, płynącej z poczucia swoich milionów. Był największym po teściu dorobkiewiczem, w tym świecie dorobkiewiczów naj- wykształceńszym⁶³, dobrze wychowanym, przyjemnym w obcowaniu, ale i najbarǳiej nieubłaganym i najbarǳiej wyzyskującym pracę, luǳi i wpływy, jakie miał wszęǳie. — Przyjdź pan jutro do nas na obiad, proszę pana w ojca imieniu. A teraz bęǳie pan łaskaw zobaczyć, która goǳina, ja tego nie mogę zrobić aby nie myślano, że mi się gǳie spieszy. — Za kilka minut jedenasta. ⁶³na ta ce m — ǳiś popr.: najbarǳiej wykształconym. Ziemia obiecana 

Dobra przyznaję się. Naganiam na kupno ode mnie tego gniota, bo chce za to kupić PKP Cargo. Dlatego tam nagania na spadki. Chyba wszystko Wyjaśniłem. "Ja nie mam nic, ty nie masz nic, on nie ma nic (...) to razem właśnie mamy tyle, w sam raz tyle, żeby założyć wielką fabrykę" – to słowa, które padają w "Ziemi obiecanej" Władysława Reymonta, laureata literackiej Nagrody Nobla. Jak widać po historii Łodzi i zabytkowych budynkach pozostawionych przez wielkich fabrykantów nie tylko bohaterowie powieści Reymonta mieli takie podejście. Łódź należała do największych miast fabrykanckich, była głównym ośrodkiem produkcji bawełny i tekstyliów, kiedy to w XIX wieku przemysł tworzyli głównie niemieccy fabrykanci. To właśnie im miasto zawdzięcza swój obecny kształt, gdzie tuż obok kompleksu domów robotniczych i budynków z czerwonej cegły, w których swego czasu mieściły się fabryki możemy podziwiać neoklasycystyczne pałacyki i wille o bogatych zdobieniach, które dobrze znają osoby uczęszczające na studia Łódź, gdyż dzisiaj często mieszczą się w nich katedry i dziekanaty Uniwersytetu i Politechniki Łódzkiej. Najsłynniejszym łódzkim pałacem jest pałac Izraela Poznańskiego przy ulicy Ogrodowej wzniesiony w XIX wieku, pierwotnie miał być kompleksem handlowym ze sklepami i kantorami, jednakże w wyniku wielu przekształceń stał się typowym pałacem w stylu francuskiego neorenesansu z salą balową, ogromną jadalnią i eleganckimi gabinetami. Budynek jest połączony z kompleksem budynków fabrycznych rozciągających się wzduż ulicy Ogrodowej oraz z centrum handlowo-rozrywkowym Manufaktura o powierzchni prawie 30 hektarów, mieszczącym się w dawnych budynkach fabryki (w których znajdowały się między innymi: tkalnie, przędzalnia, bielnik i apretura, farbiarnia, drukarnia tkanin i wykończalnia, oddział naprawy i budowy maszyn, ślusarnia, odlewnia i parowozownia, gazownia, remiza strażacka, magazyny, bocznica kolejowa oraz kantor fabryczny, pałac fabrykanta i budynki mieszkalne dla robotników). Dzisiaj centrum oferuje nam galerię handlową, kręgielnię,kino, ściankę wspinaczkową, restauracje, puby i kluby przez co jest popularnym miejscem spotkań studentów kierunku prawo Łódź, którzy ze względu na niewielki dystans od wydziału prawa i administracji i dobry dojazd lubią spędzać tam wolny czas po zajęciach. Bo czy jest jakiś lepszy sposób na odreagowanie ciężkiego dnia niż wypad z przyjaciółmi na jakieś dobre jedzenie lub fajny film do kina? Na każdym, kto chociaż raz zawitał do Łodzi Manufaktura, robi ogromne wrażenie, gdyż jest najjaśniejszym punktem naszego miasta i głównym powodem dla którego turyści przyjeżdzają do stolicy łódzkiego. Donald Tusk zapowiedział, że na sejmowych listach KO w Świętokrzyskiem znajdzie się Roman Giertych. - Start z tego okręgu jest dla mnie poważnym zobowiązaniem - mówi mecenas. ^{Władysław Stanisław Reymont Ziemia Obiecana (Bezpłatny fragment) ISBN: 978-83-63720-20-9 Wydawnictwo: Liber ElectronicusTom IRozdział IŁódź się wrzaskliwy świst fabryczny rozdarł ciszę wczesnego poranku, a za nim we wszystkich stronach miasta zaczęty się zrywać coraz zgiełkliwiej inne i darły się chrapliwymi, niesfornymi głosami, niby chór potwornych kogutów piejących metalowymi gardzielami hasło do fabryki, których długie, czarne cielska i wysmukłe szyje — kominy, majaczyły w nocy, w mgle i w deszczu — budziły się z wolna, buchały płomieniami ognisk, oddychały kłębami dymów, zaczynały żyć i poruszać się w ciemnościach, jakie jeszcze zalegały drobny, marcowy deszcz pomieszany ze śniegiem padał wciąż i rozwłóczył nad Łodzią ciężki, lepki tuman; bębnił w blaszane dachy i spływał z nich prosto na trotuary, na ulice czarne i pełne grząskiego błota, na nagie drzewa przytulone do długich murów, drżące ze zimna, targane wiatrem, co zrywał się gdzieś z pól przemiękłych i przewalał się ciężko błotnistymi ulicami miasta, wstrząsał parkanami, próbował dachów i opadał w błoto i szumiał między gałęziami drzew i bił nimi w szyby niskiego, parterowego domu, w którym nagle zabłysło się obudził, zapalił świecę i równocześnie budzik zaczął dzwonić gwałtownie, wskazując piątą.— Mateusz, herbata! — krzyknął do wchodzącego lokaja.— Wszystko gotowe.— Panowie śpią jeszcze?— Zaraz będę budził, jeśli pan dyrektor każe, bo pan Moryc mówił wieczorem, że chce dzisiaj spać dłużej.— Idź obudź.— Klucze już brali?— Sam Schwarc wstępował.— Telefonował kto w nocy?— Kunke był na dyżurze, ale odchodząc nic mi nie mówił.— Co słychać na mieście? — pytał prędko, prędzej jeszcze się ubierając.— A nic, ino zaś na Gajerowskim rynku zaźgali robotnika.— Dosyć, ruszaj.— Ale, spaliła się też fabryka Goldberga, na Cegielnianej. Nasza straż jeździła, ale wszystko dobrze poszło, ostały tylko mury. Z suszarni poszedł ogień.— Cóż więcej?— A nic, wszystko poszło fein, na glanc — zaśmiał się rechocząco.— Nalewaj herbatę, ja sam obudzę pana się i poszedł do sąsiednich pokojów, przechodząc przez stołowy, w którym wisząca u sufilu lampa rozrzucała ostre, białe światło na stół okrągły, nakryty obrusem i zastawiony filiżankami i na samowar błyszczący.— Maks, piąta godzina, wstawaj! — zawołał, otwierając drzwi do ciemnego pokoju, z którego buchnęło duszne, przesycone zapachem fiołków się nie odezwał, tylko łóżko zaczęło trzeszczeć i skrzypieć.— Moryc! — zawołał do drugiego pokoju.— Nie śpię. Nie spałem całą noc.— Dlaczego?— Myślałem o tym naszym interesie, trochę sobie obliczałem i tak zeszło.— Wiesz, Goldberg się spalił dzisiaj w nocy i to zupełnie na glanc, jak Mateusz mówi…— Dla mnie to nie nowina — odpowiedział, ziewając.— Skąd wiedziałeś?— Ja miesiąc temu wiedziałem, że on się potrzebuje spalić. Dziwiłem się nawet, że tak długo zwleka, przecież procentów mu nie dadzą od asekuracji.— Miał dużo towaru?— Miał dużo zaasekurowane…— Bilans sobie się obaj wrócił do stołowego i pił herbatę, a Moryc, jak zwykle, szukał po całym pokoju różnych części garderoby i wymyślał Mateuszowi.— Ja tobie zbiję ładny kawałek pyska, ja ci z niego czerwony barchan zrobię, jak mi nie będziesz składał wszystkiego porządnie.— Morgen! — krzyknął przebudzony wreszcie Maks.— Nie wstajesz? Już po zagłuszyły świstawki, które się rozległy jakby tuż nad domem i ryczały przez kilkanaście sekund z taką siłą, aż szyby brzęczały w w bieliźnie tylko, z paltem na ramionach, usiadł przed piecem, w którym wesoło trzaskały szczapy smolne.— Nie wychodzisz?— Nie. Miałem jechać do Tomaszowa, bo Weis pisał do mnie, aby mu sprowadzić nowe gręple, ale teraz nie pojadę. Zimno mi i nie chce mi się.— Maks, także zostajesz w domu?— Gdzie się będę spieszył? Do tej parszywej budy? A zresztą wczoraj się z fatrem pożarłem.— Maks, ty źle skończysz przez to żarcie się ciągłe ze wszystkimi! — mruknął niechętnie i surowo Moryc, rozgrzebując pogrzebaczem ogień.— Co cię to obchodzi! — krzyknął głos z drugiego zatrzeszczało gwałtownie i w drzwiach ukazała się wielka figura Maksa, w bieliźnie tylko i w pantoflach.— A właśnie, że mnie to bardzo obchodzi.— Daj mi spokój, nie irytuj mnie. Karol mnie obudził diabli wiedzą po co, a ten znowu pyskować głośno, niskim, silnie brzmiącym się do swojego pokoju i po chwili wyniósł całą garderobę, rzucił ją na dywan i z wolna się ubierał.— Ty nam psujesz interes tym swoim żarciem — zaczął znowu Moryc, wciskając złote binokle na swój suchy, semicki nos, bo mu się ciągle zsuwały.— Gdzie? co? jak?— Wszędzie. Wczoraj u Blumentalów powiedziałeś głośno, że większość naszych fabrykantów to prości złodzieje i oszuści.— Powiedziałem, a jakże i zawsze to będę niechętny, pogardliwy uśmiech przeleciał mu po twarzy, gdy patrzył na Moryca.— Ty, Maks Baum, mówić tego nie będziesz, mówić ci tego nie wolno, to ja ci powiadam.— Dlaczego — zapytał cicho i oparł się o stół.— Ja ci powiem, jeśli tego nie rozumiesz. Przede wszystkim, co ci do tego? Co cię to obchodzi, czy oni są złodzieje, czy porządni ludzie? My wszyscy razem jesteśmy tu po to w Łodzi, żeby zrobić geszeft, żeby zarobić dobrze. Nikt z nas tutaj wiekować nie będzie. A każdy robi pieniądze, jak może i jak umie. Ty jesteś czerwony, ty jesteś radykał pons nr 4.— Ja jestem uczciwy człowiek — burknął tamten, nalewając sobie oparty o stół łokciami, utopił twarz w dłoniach i na odpowiedź usłyszaną odwrócił się gwałtownie, aż binokle mu spadły i uderzyły w poręcz krzesła, popatrzył się na Maksa z uśmiechem gryzącej ironii na wąskich ustach, pogładził cienkimi palcami, na których skrzyły się brylantowe pierścionki, rzadką, czarną jak smoła brodę i szepnął drwiąco:— Nie gadaj Maks głupstw. Tu chodzi o pieniądze. Tu chodzi, żebyś nie wyjeżdżał z tymi oskarżeniami publicznie, bo to naszemu kredytowi może zaszkodzić. My mamy założyć fabrykę we trzech, my nic nie mamy, to my potrzebujemy mieć kredyt i zaufanie u tych, co go nam dadzą. My teraz potrzebujemy być porządni ludzie, gładcy, mili, dobrzy. Jak ci Borman powie: „Podła Łódź”, to mu powiedz, że jest cztery razy podłą — jemu trzeba przytakiwać, bo to gruba fisz. A coś ty o nim powiedział do Knolla? Że jest głupi cham. Człowieku, on nie jest głupi, bo on ze swojej mózgownicy wyciągnął miliony, on te miliony ma, a my je także chcemy mieć. Będziemy mówić o nich wtedy, jak będziemy mieli pieniądze, a teraz trzeba siedzieć cicho, oni są nam potrzebni; no, niech Karol powie, czy ja nie mam racji — mnie idzie przecież o przyszłość nas trzech.— Moryc ma zupełną prawie słuszność — powiedział twardo Borowiecki, podnosząc zimne, szare oczy na wzburzonego Maksa.— Ja wiem, że wy macie rację, łódzką rację, ale nie zapominajcie, że jestem uczciwy człowiek.— Frazes, stary, wytarty frazes!— Moryc, ty jesteś podły żydziak! — wykrzyknął gwałtownie Baum.— A ty jesteś głupi, syntymentalny Niemiec.— Kłócicie się o wyrazy — ozwał się chłodno Borowiecki i zaczął wdziewać palto. — Żałuję, że nie mogę zostać z wami, ale puszczam w ruch nową drukarnię.— Nasza wczorajsza rozmowa na czym stanęła? — zapytał spokojnie już Baum.— Zakładamy fabrykę.— Tak, ja nie mam nic, ty nie masz nic, on nie ma nic — zaśmiał się głośno.— To razem właśnie mamy tyle, w sam raz tyle, żeby założyć wielką fabrykę. Cóż stracimy? Zarobić zawsze można — dorzucił po chwili. — Zresztą, albo robimy interes, albo interesu nie robimy. Powiedzcie raz jeszcze.— Robimy, robimy! — powtórzyli obaj.— Co to, Goldberg się spalił? — zapytał Baum.— Tak, zrobił sobie bilans. Mądry chłop, zrobi miliony.— Albo skończy w kryminale.— Głupie słowo! — żachnął się niecierpliwie Moryc. — Ty sobie takie rzeczy gadaj w Berlinie, w Paryżu, w Warszawie, ale w Łodzi nie gadaj. To nieprzyjemne słowa, nam oszczędź się nie znowu zaczęły podnosić swoje przenikliwe, denerwujące głosy i śpiewały coraz potężniej hejnał poranny.— No, muszę już iść. Do widzenia, spólnicy, nie kłóćcie się, idźcie spać i śnijcie o tych milionach, jakie zrobimy.— Zrobimy!— Zrobimy! — powiedzieli sobie mocno, po przyjacielsku dłonie.— Zapisać trzeba dzisiejszą datę; będzie ona dla nas bardzo pamiętną.— Dodaj tam, Maksie, taki nawias, kto z nas najpierw zechce okpić drugich.— Ty, Borowiecki, jesteś szlachcic, masz na biletach wizytowych herb, kładłeś nawet na prokurze swoje von, a jesteś największym z nas wszystkich Lodzermenschem — szepnął Moryc.— A ty nim nie jesteś?— Ja przede wszystkim mówić o tym nie potrzebuję, bo ja potrzebuję zrobić pieniądze. Wy i Niemcy to dobre narody, ale do podniósł kołnierz, pozapinał się starannie i mżył bezustannie i zacinał skośnie, aż do pół okien małych domków, co w tym końcu Piotrkowskiej ulicy stały gęsto przy sobie, gdzieniegdzie tylko jakby rozepchnięte olbrzymem fabrycznym lub wspaniałym pałacem niskich lip na trotuarze gięły się automatycznie pod uderzeniem wiatru, który hulał po błotnistej, prawie czarnej ulicy, bo rzadkie latarnie rozsiewały tylko koła niewielkie żółtego światła, w którym błyszczało czarne, lepkie błoto na ulicy i migały setki ludzi, w ciszy wielkiej a z pospiechem szalonym biegnących na głos tych świstawek, co teraz coraz rzadziej odzywały się dokoła.— Zrobimy? — powtórzył Borowiecki, przystając i topiąc spojrzenie w tym chaosie kominów, majaczących w ciemności; w tej masie czarnej, nieruchomej, dzikiej jakimś kamiennym spokojem, fabryk, co stały wszędzie i ze wszystkich stron zdały się wyrastać przed nim czerwonymi, potężnymi murami.— Morgen! — rzucił ktoś stojącemu, biegnąc dalej.— Morgen… — szepnął i poszedł go wątpliwości, tysiące myśli, cyfr, przypuszczeń i kombinacji przewijało mu się pod czaszką, zapominał prawie, gdzie jest i dokąd robotników, niby ciche, czarne roje, wypełzło nagle z bocznych uliczek, które wyglądały jak kanały pełne błota, z tych domów, co stały na krańcach miasta niby wielkie śmietniska — napełniło Piotrkowską szmerem kroków, brzękiem blaszanek błyszczących w świetle latarń, stukiem suchym drewnianych podeszew trepów i gwarem jakimś sennym oraz chlupotem błota pod całą ulicę, szli ze wszystkich stron, zapełniali trotuary, człapali się środkiem ulicy, pełnej czarnych kałuż wody i błota. Jedni ustawiali się bezładnymi kupami przed bramami fabryk, drudzy, uszeregowani w długiego węża, znikali w bramach, jakby połykani z wolna przez buchające światłem ciemnych głębiach zaczęły buchać światła. Czarne, milczące czworoboki fabryk błyskały nagle setkami płomiennych okien i niby ognistymi ślepiami świeciły. Elektryczne słońca nagle zawisały w cieniach i skrzyły się w dymy zaczęły bić z kominów i rozwłóczyć się pomiędzy tym potężnym kamiennym lasem, co tysiącami kolumn zdawał się podpierać i jakby chwiał się w drganiach światła opustoszały, gaszono latarnie, ostatnie świstawki przebrzmiały, cisza pełna chlupotu deszczu, coraz cichszych poświstywań wiatru, rozwłóczyła się po szynki i piekarnie, a gdzieniegdzie, w jakimś okienku na poddaszu lub w suterynach, do których sączyło się uliczne błoto, błyskały w setkach fabryk wrzało życie wysilone, gorączkowe; głuchy łoskot maszyn drżał w powietrzu mglistym i obijał się o uszy Borowieckiego, który wciąż spacerował po ulicy i patrzył w okna fabryk, za którymi rysowały się czarne sylwetki robotników lub olbrzymie kontury chciało mu się iść do roboty. Było mu dobrze tak chodzić i myśleć o tej przyszłej fabryce, urządzać ją, puszczać w ruch, pilnować. Tak się zatapiał w tym rozmarzeniu, że chwilami najwyraźniej słyszał około siebie i czuł tę przyszłą fabrykę. Widział stosy materiałów, widział kantor, kupujących, szalony ruch, jaki panował. Czuł jakąś wielką falę bogactw płynącą mu pod się bezwiednie, oczy mu wilgotnymi blaskami świeciły, na bladą, piękną twarz występowały rumieńce głębokiej radości. Pogładził nerwowo brodę mokrą od deszczu i oprzytomniał.— Co za głupstwo — szepnął niechętnie i obejrzał się dokoła, jakby z obawy, czy kto nie widział tej chwilowej było nikogo, ale już szarzało, ze słabego, przemglonego świtu zaczynały powoli wychylać się kontury drzew, fabryk i zaczynały ciągnąć od rogatek sznury chłopskich wozów, od miasta turkotały po wybojach olbrzymie wozy towarowe ładowane węglem i platformy naładowane przędzą, bawełną w belach, surowym towarem lub beczkami, a pomiędzy nimi przemykały pospiesznie małe bryczki lub powoziki fabrykantów spieszących do zajęć, lub tłukła się z hałasem dorożka wioząca zapóźnionego przy końcu Piotrkowskiej skręcił na lewo, w małą, niebrukowaną uliczkę, oświetloną kilkoma latarniami na sznurach i olbrzymią fabryką, która już szła. Długi czteropiętrowy budynek świecił wszystkimi się szybko w zafarbowaną, brudną bluzę i pobiegł do swojego II— Murray dzień dobry! — krzyknął okręcony w długi, niebieski fartuch, wysunął się spoza rzędów ruchomych kotłów, w których się gotowały i robiły farby. W mdłym świetle elektrycznym, przesyconym kolorowymi parami, jego długa, koścista twarz starannie wygolona i świecąca blado-niebieskimi, jakby wypełzłymi oczami, robiła wrażenie karykatury z Puncha.— A, Borowiecki! Chciałem widzieć pana, byłem u was wieczorem, zastałem Moryca, ale że ja go nie cierpię, nie czekałem.— Dobry chłopak.— Co mi do jego dobroci! Nie cierpię jego rasy.— Drukują już pięćdziesiąty siódmy numer?— Drukują. Wydałem farbę.— Trzyma się?— Pierwsze metry nieco lakowała. Przysłali z centrali zamówienie na pięćset sztuk tej pańskiej lamy.— Aha, dwudziesty czwarty numer, seledynowa.— I z filii Bech telefonował o to samo. Czy będziemy robić?— Dzisiaj już nie. Mamy bojki pilne, mamy jeszcze pilniejsze do drukowania te letnie korty.— Telefonowali o barchan numer siódmy.— W apreturze. — Muszę tam zaraz iść.— Chciałem panu coś powiedzieć…— Słucham, słucham! — szepnął grzecznie, ale z pewną ujął go pod rękę i odprowadził w kąt za wielkie beczki, z których co chwila czerpano bo tak nazywano tę salę, tonęła w zmroku. Pod okapami wiszącymi nisko, niby pod stalowymi parasolami kręciły się wolno, automatycznie, szerokie miedziane mieszadła, przegarniające farby w wielkich kotłach, błyszczących miedzią cały drżał od ruchu transmisje, niby węże blado-żółte, nieskończonej długości, goniły się z szaloną szybkością pod sufitem, przewijały się nad podwójnym szeregiem kotłów, pełzały wzdłuż ścian, krzyżowały się wysoko, ledwie dojrzane w obłoku gryzących kolorowych par, co buchały ustawicznie z kotłów i przyciemniały światło i uciekały wśród murów, przez wszystkie otwory do innych robotników w koszulach umazanych farbami przemykały cicho i jak cienie ginęły w zmroku, wózki z łoskotem wjeżdżały i wyjeżdżały obładowane farbami gotowymi, które wiozły do drukarni i straszliwie zapach siarki rozchodził się wszędzie.— Kupiłem wczoraj meble — szeptał cicho do ucha Borowieckiemu. — Uważasz pan, do saloniku kupiłem żółte jedwabne w stylu empire. Do jadalnego obstalowałem dębowe w stylu Henryka IV, a do buduaru…— A kiedyż się pan żeni? — przerwał mu dosyć niecierpliwie.— No, nie wiem jeszcze. Chociaż ja chciałbym jak najprędzej.— To już po oświadczynach? — spojrzał dosyć ironicznie na zgarbionego i dosyć śmiesznie wyglądającego Anglika; jego garb wydał mu się teraz potwornym, a on sam przypominał małpę tą długą, wystającą szczęką i szerokimi ustami, niezmiernie ruchliwymi.— Tak jakby już. W niedzielę właśnie powiedziała mi, jak by chciała mieć urządzone mieszkanie. Wypytałem się szczegółowo, odpowiadała tak, jak odpowiadają kobiety, gdy idzie o ich przyszłe gospodarstwo.— Ostatnim razem myślałeś pan tak samo.— Tak, ale nie miałem takiej pewności ani w połowie! — zaręczał gorąco.— No, kiedy tak, to winszuję panu szczerze, kiedyż poznam narzeczoną?— Na wszystko przyjdzie czas, na wszystko.— Dlatego też wierzę, iż się pan w końcu ożeni — szepnął drwiąco.— Może byś pan przyszedł jutro do mnie, dobrze? Chciałem koniecznie usłyszeć pańskie zdanie o tych meblach.— Przyjdę.— Ale kiedy?— Po wrócił do farb i laboratorium, a Borowiecki pobiegł dalej do farbiarni przez korytarze i przejścia zapchane wózkami naładowanymi towarem ociekającym wodą, ludźmi i stosami towaru leżącego na ziemi w wielkich kupach, oczekującego swojej chwila zastępowano mu drogę z najrozmaitszymi krótkie rozkazy, szybko decydował, pospiesznie informował, czasem obejrzał próbkę z farby, jaką mu przynosił robotnik, rzucał stanowczo:— Dobre lub jeszcze — i leciał dalej wśród spojrzeń setek robotniczych i szumu fabryki, co niby piekło wrzała się trzęsło; ściany, sufity, maszyny, podłogi, huczały motory, świszczały przenikliwie pasy i transmisje, turkotały po asfaltowej podłodze wózki, szczękały czasem koła rozpędowe, zgrzytały tryby, leciały wskroś tego morza rozbitych drgań jakieś krzyki lub rozlegał się potężny, huczący oddech maszyny głównej.— Panie Borowiecki!Wytężył oczy, bo wśród par, jakie zalegały całą farbiarnię, nie było nic prawie widać, prócz słabych zarysów maszyn. Nie wiedział, kto woła.— Panie Borowiecki!Drgnął, bo go ujęto pod ramię.— A, pan prezes — szepnął, poznawszy właściciela fabryki.— Ja pana gonię, ale pan dobrze uciekasz.— Robota, panie dyrektorze.— Tak, lak, ja to rozumiem. Zmęczyłem się na śmierć — trzymał go silnie za ramię, zamilkł i dyszał ciężko ze zmęczenia.— Idzie, co? — zapytał po chwili.— Robi się — rzucił krótko i szedł uczepiony u jego ramienia wlókł się ciężko, podpierał się grubą laską i zgarbiony prawie we dwoje, podnosił okrągłe czerwone oczy jastrzębie i twarz dużą, świecącą, okrągłą, ozdobioną małymi baczkami i wąsami przyciętymi równo.— Cóż, te Watsony dobrze działają?— Po piętnaście tysięcy metrów dziennie drukują.— Mało — mruknął cicho, puścił jego ramię i przysiadł na wózku pełnym surowego perkalu, obciągnął gruby kaftan, w jaki był ubrany, podparł się laską i pobiegł do wielkich kadzi farbiarskich, nad którymi, na wielkich wałach rozwinięte zwoje materiałów kręciły się w kółko i kąpały w farbie, rozpryskując ją na twarze i koszule robotników, którzy stali nieruchomie, co chwila czerpiąc z kadzi wodę dłonią i patrząc, czy jest w niej jeszcze farba, którą wyciągał tych wałów ustawionych rzędem, toczyło się. wciąż w kółko, z męczącą jednostajnością, długie, poskręcane zwoje materiałów pławiły się w farbach i błyskały w mgle matowymi plamami czerwieni, błękitu i drugiej strony, za podwójnym rzędem żelaznych słupów, podtrzymujących wyższe piętra fabryki i rozrośniętych gęsto po olbrzymiej sali, stały płuczkarnie; długie skrzynie, pełne wrzącej wody pieniącej się sodą, praczek mechanicznych, wyżymaczek, mydła, przez które przesuwał się surowy materiał; bryzgi rozbitej trzepaczkami wody rozsypywały się na salę i tworzyły nad praczkarniami tak gęsty tuman, że światła paliły się zaledwie jakby odbite w odbieracze szczękały, odbierając wyprany już towar, na siebie, niby na rozkrzyżowane ręce i oddawały go robotnikom, którzy prętami układali go w wielkie fałdy na wózki, podsuwane co chwila.— Panie Borowiecki! — zawołał fabrykant do jakiegoś cienia, co się wychylił z mgieł, ale to nie był się i wlókł swoje chore zreumatyzmowane nogi po sali, kąpał się z rozkoszą w tej rozpalonej atmosferze. Zatapiał swoje schorowane ciało w sali pełnej oparów, ostrych zapachów farb, wody pryskającej z płuczkarek i z kadzi, ściekającej z wózków, chlupiącej pod nogami, lejącej się ze sufitów, z których skroplona para opadała prawie podobny do drgającego jęku, szczęk centryfugi, wyciągającej wodę z materiałów, przenikał całe sale, wświdrowywał się w nerwy robotników pilnujących, wpatrzonych w robotę i pochłoniętych zupełnie czuwaniem nad maszynami i rozbijał się o kolorowe, powiewające niby sztandary, materiały na teraz był w sąsiedniej sali, gdzie na niskich angielskich maszynach starego systemu farbowano ordynarny czarny towar na męskie wlewał się setkami okien i kładł zielonawy ton na czarne opary i na robotników, co niby kolumny z bazaltu stali nieruchomi, z założonymi rękami, wpatrzeni w maszyny, przez które przesuwały się dziesiątki tysięcy metrów gryzione przez spienione, bryzgające, czarne drżały ciągle. Fabryka pracowała wszystkimi osadzone w murach, łączyły dół fabryki z jej czterema piętrami wierzchu. Co chwila rozlegał się głuchy szczęk w innej stronie sali, to winda brała lub wyrzucała z siebie wózki, towary, ludzi…Dzień i do wielkiej sali zaczął zaglądać, brudne światło wciskało się przez małe zapocone szybki, zasnute brudem i parą, wyłaniając z nich zarysy pełniejsze maszyn i ludzi, ale w tym szaro-zielonawym świetle, po którym pływały długie smugi czerwonych oparów i gdzie pyliły się nimby gazowych świateł — i ludzie i maszyny wyglądali jak nieprzytomni, jak widziadła porwane straszną siłą ruchu; jak jakieś strzępy, pyły, drzazgi skłębione, splątane, rzucone w wir, który z hukiem się Bucholc, właściciel fabryki, gdy obejrzał farbiarnię, powlókł się pawilony, podnosił się w górę windami, schodził schodami, sunął się długimi korytarzami, przyglądał się maszynom, oglądał towar, rzucał czasem posępnym okiem na ludzi, czasem rzekł jakieś krótkie słowo, które jak błyskawica oblatywało całą fabrykę, odpoczywał na stosach sztuk, czasem na progach; niknął, aby za chwilę pokazać się w innej stronie fabryki, przy składach węgla, pomiędzy wagonami, których rzędy stały z jednej strony olbrzymiego czworoboku dziedzińca, ogrodzonego niby parkanem, murami wszędzie, a chodził jak noc jesienna ponury i milczący; gdzie się tylko zjawił, gdzie przeszedł, rozmowy milkły, twarze się pochylały, oczy przestawały widzieć, postacie się zginały i kurczyły, jakby chcąc ujść spod promienia jego się kilkakrotnie z Borowieckim, biegającym ustawicznie po na siebie Bucholc lubił swojego dyrektora drukarni, więcej, on go szacował na całe te 10 000 rubli, jakie mu płacił rocznie.— To jest najlepsza moja maszyna w tym oddziale — myślał, patrząc na już się nie zajmował niczym, zięć prowadził fabrykę, a on wskutek przyzwyczajenia całego życia co rano przychodził do niej razem z fabryce jadał śniadanie i przesiadywał do południa, a po obiedzie, jeśli nie jeździł do miasta, to łaził po kantorach, składach, magazynach mógł żyć z dala od tego potężnego królestwa, które stworzył pracą własną całego życia i mocą swojego geniuszu przemysłowego, musiał czuć pod nogami, w sobie, te roztargane, trzęsące się mury; czuł się dopiero dobrze przedzierając się przez przędzę transmisji i pasów, rozwleczoną po całej fabryce, wśród ostrych zapachów farb, blichowni, surowego materiału i smarów rozgrzanych w tym upale teraz w drukarni i przysłoniętymi oczyma patrzył na salę, jasno oświetloną wielkimi oknami, na maszyny drukarskie w ruchu, na te piramidy żelazne pracujące pospiesznie i w jakiejś groźnej każdej drukarce osobna maszyna parowa świstała swym kołem pociągowym, które niby srebrne, wypolerowane tarcze, migotały z taką szaloną szybkością, że nie można było pochwycić konturów, a tylko jakiś nimb srebrny wirował dokoła swojej osi i rozpylał świetlany, roziskrzony działały z nieustającym ani na chwilę pośpiechem; długie nieskończenie pasy materiałów, co się przewijały pomiędzy walcami miedzianymi, odciskającymi na nich barwy deseni, ginęły w górze, na wyższym piętrze, w z tyłu maszyn podkładający towar do drukowania, poruszali się sennie, a majstrowie stali przed maszynami, co chwila któryś się pochylał, przypatrywał walcom, dolewał farby z wielkich kadzi, patrzył na materiał, i znowu stał zapatrzony w te tysiące metrów, biegnących z szalonym wpadał do drukarni, aby śledzić działanie świeżo umontowanych maszyn, porównywał próbki ze świeżo drukowanymi materiałami, wydawał polecenia, czasem na jego skinienie zatrzymano działający kolos, oglądał szczegółowo i szedł dalej znowu, bo ten potężny rytm fabryki, te setki maszyn, tysiące ludzi śledzących z najwyższą, prawie pobożną uwagą za ich działaniem, te góry towarów leżących, przewożonych wózkami, snujących się przez sale z pralni do farbiarni, z farbiarni do suszarni, stamtąd do apretury i w dziesięć jeszcze innych miejsc nim wyszły gotowe — porywał tylko siadał w swoim gabinecie, położonym przy „kuchni” i tam, w przerwie pomiędzy kombinowaniem nowych deseni, oglądaniem przysłanych z zagranicy próbek, których olbrzymie, naklejone w albumy, stosy leżały po stołach — zamyślał się, a raczej próbował myśleć o sobie, o tym projekcie fabryki planowanej łącznie z przyjaciółmi — ale nie mógł zebrać myśli, nie mógł ani na chwilę zamknąć się w sobie, bo ta fabryka, której szum huczał w jego gabinecie, której ruch i pulsowanie czuł we własnych nerwach, w tętnie krwi nieomal, nie pozwalała się odosobnić, ciągnęła nieprzeparcie, zmuszała do służby i warowania każdego, który krążył w jej się i biegł znowu, ale dzień mu się strasznie dłużył, tak, że około czwartej poszedł do kantoru, który był w innym oddziale, aby wypić herbaty i zatelefonować do Moryca, aby był dzisiaj w teatrze, gdzie dawano przedstawienie amatorskie na jakiś cel dobroczynny.— Pan Welt dopiero z pół godziny jak od nas wyszedł.— Tutaj był?— Brał pięćdziesiąt sztuk białego towaru.— Dla siebie?— Nie, na zlecenie Amfiłowa, do Charkowa. Cygarem można służyć?— Owszem, zapalę, bo jestem diablo i siadł na wysokim taburecie, przed pustym buchalter kantoru, który go z uniżonością traktował cygarem, stał przed nim, napychając sobie fajkę tytoniem, kilku młodych chłopaków, usadowionych na wysokich kobyłkach, pisało w wielkich, czerwono poliniowanych jaka tutaj panowała, drażniący skrzyp piór, monotonne cykanie zegaru, denerwująco działały na Borowieckiego.— Cóż słychać, panie Szwarc? — zapytał.— Rosenberg się załamał.— Zupełnie?— Nie wiadomo jeszcze, ale ja myślę, że się będzie układał, no, bo co za interes robić zwykłą klapę? — zaśmiał się cicho i przybijał palcem wilgotny tytoń w fajce.— Firma traci?— To zależy od tego, ile będzie płacił za sto.— Bucholc wie?— Nie był jeszcze dzisiaj u nas, ale jak się dowie, zabolą go odciski; jest czuły na straty.— Jego szlag może trafić — szepnął któryś z pochylonych przy robocie.— Byłaby szkoda!— Bardzo wielka, niech Bóg broni!— Niech żyje sto lat, niech ma sto pałaców, sto milionów, sto fabryk.— I niech go razem sto choler ciśnie! — szepnął cicho się patrzył groźnie na piszących, to na Borowieckiego, jakby chciał się usprawiedliwiać, że on nic nie winien, ale Borowiecki znudzonym wzrokiem patrzył w kantorze panowała atmosfera przytłaczającej aż po sufit wyłożone drzewem malowanym na dąb, pełne półek i ksiąg, rozstawionych systematycznie, żółciły się okien stał wielki, czteropiętrowy budynek, z nagiej, czerwonej cegły i rzucał szaro-rdzawy, przygnębiający refleks do podwórko wylane asfaltem, po którym turkotały od czasu do czasu wózki i przechodzili ludzie, w kilku kierunkach biegły na wysokości pierwszego piętra grube, jak ramiona atlety, transmisje, warcząc głucho, od czego szyby w kantorze ustawicznie nad fabryką wisiało niebo ciężką, brudną płachtą, z której ściekał drobny deszcz i spływał po zabrudzonych murach smugami jeszcze brudniejszymi i sączył się po oknach kantoru, zakurzonych pyłem węglowym i bawełnianym, niby wstrętne kącie kantoru, nad gazem, zaczął szumieć samowar.— Panie Horn, może pan dać mi herbaty?— A może pan dyrektor zechce butersznicik! — ofiarowywał uprzejmie Szwarc.— Tylko trochę koszerny.— To znaczy, że lepszy niźli pan jadasz, panie von Horn!Horn przyniósł herbatę i zatrzymał się na chwilę.— Co panu jest? — zapytał go Borowiecki, który z nim znał się bliżej.— Nic — odparł krótko i powlókł niezawistnym spojrzeniem po Szwarcu, który rozwijał butersznity z gazety i układał je przed Borowieckim.— Wyglądasz pan bardzo źle.— Panu Horn nie służy fabryka. Po salonach trudno mu się przyzwyczaić do kantoru i do roboty.— Bydlę albo inny parszywiec może się łatwo przyzwyczaić do jarzma, ale człowiekowi trudniej — syknął ze złością, ale tak cicho, że Szwarc nie zrozumiał słów, spojrzał uważnie, uśmiechnął się tępo i szepnął:— Panie von Horn! Panie von Horn! Może pan dyrektor spróbuje, jest tu kombinacja szynki z pulardą, bardzo dobra, moja żona jest sławna z odszedł, usiadł przy biurku i błądził spojrzeniem po murach czerwonych, po oknach, za którymi bieliły się stosy szarpanej do przędzenia bawełny.— Daj mi pan jeszcze chciał go herbatę przyniósł i nie podnosząc oczów zawrócił się do odejścia.— Panie Horn, może pan za jakie pół godziny przyjdzie do mnie?— Dobrze, panie dyrektorze. Ja nawet miałem interes i w tym celu jutro się wybierałem do pana. A może pan teraz zechcesz wysłuchać?Chciał coś poufnie szepnąć, ale do kantoru weszła kobieta, czworo dzieci wpychając przed sobą.— Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus! — szepnęła cicho, ogarnęła wzrokiem te wszystkie głowy, co się podniosły znad pulpitów, schyliła się pokornie do nóg Borowieckiego, bo stał najbliżej i miał najbardziej pokaźną twarz.— Wielmożny panie dziedzicu, a to z prośbą przyszłam, wedle tego, co mojemu mężowi głowę urwało w maszynie, co ja teraz sierota biedna z dzieciami, co my jesteśmy biedne. Tom przyszła dopraszać się sprawiedliwości, aby mi pan dziedzic dał wspomożenie jako mojemu mężowi urwało głowę w maszynie. Wielmożny panie dziedzicu — i schyliła się znowu do kolan Borowieckiego, wybuchając płaczem.— Za drzwi, wynosić się, tutaj takich spraw nie załatwia się! — krzyknął Szwarc.— Cicho pan bądź! — zawołał na niego Borowiecki po niemiecku.— Proszę pana, ona już od pół roku nachodzi wszystkie oddziały i kantory nasze, nie można się jej pozbyć niczym..— A dlaczego niezałatwione?— Pan się pyta? Ten cham umyślnie podłożył łeb pod koło, jemu się nie chciało pracować, a jemu się chciało okraść fabrykę! My teraz mamy płacić na jego babę i bękarty!— A ty parchu jeden, to moje dzieci bękarty! — wykrzyknęła kobieta, w pasji przyskakując do Szwarca, który cofnął się za stół.— Cicho kobieto! Niech pani uspokoi się i coby te małe panowie nie płakali — zawołał przestraszony, wskazując na dzieci, które uczepiły się matki i krzyczały wniebogłosy.— Wielmożny dziedzicu, jużci że prawda co od samych kopań chodzę i cięgiem mi obiecują, że zapłacą, cięgiem chodzę i proszę, to mnie cyganią ino i wyciepują kiej sukę za drzwi.— Uspokójcie się, pomówię dzisiaj z właścicielem, przyjdźcie tutaj za tydzień, to wam zapłacą.— Ażeby ci Pan Jezus i ta Częstochowska szczęściła na zdrowiu, na majątku, na honorze, o mój dziedzicu kochany! — wykrzykiwała, przypadając mu do nóg, całując go po się jej i wyszedł, ale przystanął w wielkiej sieni i gdy wychodziła, zapytał:— Z których wy stron?— Adyć panie, jaże z pod Skierniewiec.— Dawno w Łodzi?— A będzie ze dwa roki jak my się tutaj przenieśli na swoje zatracenie.— Chodzicie gdzie do roboty?— A bo mnie to chcą gdzie przyjąć te poganiny, te heretyki zapowietrzone, a po drugie kaj ja ostawię swoje sieroty.— Z czegóż żyjecie?— Bidujem, wielmożny panie, bidujem. Mieszkam na Bałutach z jednymi weberami i jaże całe trzy ruble płacę za pomieszkanie miesięcznie. Póki mój nieboszczyk żył, to choćby często gęsto było ze solą albo i z głodem, ale się ta żyło, a teraz kiej jego nie stało, to chodzę na Stare Miasto do posługi, czasem kto zawoła do prania i tak jest — gadała prędko, okręcając dzieci w jakieś ohydnie brudne strzępy chustek.— Czemu nie wrócicie na wieś do domu?— Wrócę panie, kiej mi tylko zapłacą za chłopa, to juści, że wrócę, a niech tam to miasteczko Łódź mór nie minie, niech ją ta ogień spali, niech ich tam Pan Jezus niczego nie żałuje, coby wszystkie wyzdychały, co do jednego.— Cicho bądźcie, nie macie za co przeklinać — szepnął nieco podrażniony.— Ni mam za co? — wykrzyknęła zdumiona, podnosząc na niego bladą, brzydką, przegryzioną przez nędzę twarz i zapłakane, wybladłe niebieskie oczy. — A to, wielmożny panie, my na wsi byli ino komorniki, bo mój miał trzy morgi gruntu, co mu przyszły w schedzie po ojcu, to że nie było za co postawić chałupy, tośwa mieszkali u stryjecznych swoich. Myśwa żyli z wyrobku ino, ale zawżdy człowiek mieszkał po ludzku i kartofli gdzie przysądził na odrobek i gąskę się uchowało albo i świniaka i jajko miał swoje i krowę mieliśwa, a tutaj co? Harował nieborak od świtu do nocy i jeść nie było co, żyliśmy kiej te dziady ostatnie, a nie kiej krześcianie, kiej psy, a nie kiej gospodarze poczciwi.— Pocóżeście tutaj przyjechali, trzeba było siedzieć na wsi.— Po co? — zawołała boleśnie. — A bo ja wiem! Szły wszystkie, to i myśwa poszły. Na wiosnę poszedł Jadam, ostawił kobitę i poszedł. Przyjechał po żniwach taki wystrojony, co go nikt nie mógł poznać, cały w kortach i zygarek miał śrybrny i piestrzonek i tyla piniędzy, coby na wsi i bez trzy roki nie zarobił. Ludzie się dziwowali, a ten zapowietrzony cyganił, bo mu za to zapłacili, żeby ludzi wiejskich sprowadził, obiecywał Bóg wie nie co. Tak zaraz poszło z nim dwóch parobków, Janków syn i Grzegorza spod lasu, a potem to już kto ino mógł, to leciał do tego miasteczka Łodzi. Kużdymu się chciało kortów, zygarka i rozpusty! Ja mojego strzymywałam, bo po co nam było tutaj iść, do obcych w tyli świat, to me sprał kiej bydlaka i poszedł, a potym przyjechał i zabrał ze sobą. Mój Jezu kochany, mój Jezu! — szeptała chlipiąc boleśnie i rozcierając sobie nos i łzy brudnymi rękami i tak się zaczęła trząść w tym rozpaczliwym płaczu, że dzieci przytuliły się do niej i także zaczęły płakać cicho.— Macie tutaj pięć rubli i zróbcie tak, jak wam tego już dosyć, odwrócił się spiesznie i wyszedł, nie czekając cierpiał roztkliwień i czułości, a ta kobieta poruszyła w nim zamierającą z wolna, duszoną świadomie — czas jakiś przy kotle „oksydacyjnym” Mather-Platta, przez który przechodził towar suchy i już drukowany i z pewnym roztargnieniem przyglądał się barwom świeżo wytworzonym, a raczej rozwiniętym w przesunięciu się towaru przez kocioł. Żółte, nałożone bejcem kwiatki, zmieniły się na pąsowe pod wpływem wysokiej temperatury i skomplikowanych roztworów soli po chwilowym odpoczynku podwieczorkowym, pracowała znowu z jednaką wyjrzał na świat z okien swojego gabinetu, bo poszarzało nagle i zaczął padać śnieg nadzwyczaj gęstymi płatami i pobielił ściany fabryk i dziedziniec. Spostrzegł Horna stojącego za domkiem szwajcara, przez który było jedyne wyjście z fabryki. Horn rozmawiał z tą samą kobietą, która mu za coś dziękowała z uniesieniem i chowała jakiś papier za stanik.— Panie Horn! — krzyknął, wychylając przez lufcik głowę.— Miałem przyjść właśnie do pana — ozwał się Horn, zjawiając się po chwili.— Coś pan radził tej babie? — zapytał surowym dosyć głosem, patrząc w zawahał się przez mgnienie, rumieniec powlókł jego dziewczęco piękną twarz, a w niebieskich, dobrych oczach zamigotał płomień.— Kazałem jej iść do adwokata, niechaj wytoczy proces fabryce o odszkodowanie, bo wtedy prawo zmusi ich do zapłacenia.— Co to pana obchodzi? — zaczął lekko bębnić po szybie i przygryzać usta.— Co mnie obchodzi? — zamilkł na chwilę. — Bardzo mnie obchodzi wszelka nędza i wszelka niesprawiedliwość, bardzo…— Czym pan tutaj jesteś? — przerwał mu ostro i usiadł przed długim stołem.— No jestem praktykantem kantorowym, pan dyrektor przecież wie najlepiej — odpowiedział zdumiony.— No, to panie Horn, pan nie skończysz tej praktyki, jak mi się zdaje.— Wreszcie, to mi jest już wszystko — jedno szepnął dosyć twardo.— Ale nam nie jest wszystko jedno, nam — fabryce, w której pan jesteś jednym z miliona kółek! Przyjęliśmy pana nie na to, żebyś tutaj produkował się ze swoją filantropią, a tylko, abyś robił. Pan wprowadzasz zamęt tutaj, gdzie wszystko polega na najdoskonalszym funkcjonowaniu, na prawidłości i zgodności.— Nie jestem maszyną, jestem człowiekiem.— W domu. W fabryce od pana nie wymaga się egzaminów na człowieczeństwo, ani egzaminów na humanitarność, w fabryce potrzebne są pańskie mięśnie i mózg pański i tylko za to płacimy panu — rozdrażniał się coraz bardziej. — Jesteś pan tutaj maszyną taką samą jak my wszyscy, więc pan rób tylko to, co do pana należy. Tutaj nie miejsce do rozanieleń, tutaj…— Panie Borowiecki! — przerwał mu szybko.— Panie von Horn! Słuchaj pan, kiedy mówię do pana — zawołał groźnie, zrzucając gniewnie wielkie album próbek na ziemię. — Bucholc przyjął pana na moje zaręczenie, znam pańską rodzinę, pragnę dla pana najlepiej, ale pan jesteś jak widzę chory na dziecinną demagogię.— Jeżeli pan tak nazywasz współczucie zwykłe u ludzi.— Pan mnie kompromitujesz takimi radami, dawanymi wszystkim mającym jakie bądź pretensje do fabryki. Trzeba było zostać panu adwokatem, byłbyś się wtedy mógł opiekować nieszczęśliwymi i pokrzywdzonymi, ma się rozumieć za dobrą zapłatą — dorzucił drwiąco, bo jego gniewny nastrój przepadł gdzieś, pod wpływem tych dobrych oczów Horna, wpatrzonych w niego. — Zresztą dajmy tej sprawie spokój. Będziesz pan dłużej w Łodzi, rozpatrzysz się w stosunkach, przyjrzysz się lepiej tym uciśnionym, to pan zrozumiesz, jak trzeba postępować. A weźmiesz pan interes po ojcu, to wtedy przyznasz mi zupełną rację.— Nie, panie, ja w Łodzi dłużej nie wytrzymam, ani interesu po ojcu nie obejmę.— Cóż pan chcesz robić? — wykrzyknął zdumiony.— Jeszcze nie wiem. Przyznaję się panu szczerze, chociaż tak ostro, za ostro pan mówi do mnie, ale mniejsza z tym, bo wiem, że pan, jako dyrektor takiej wielkiej drukarni, mówić inaczej nie może.— Więc pan odchodzisz od nas? tyle zrozumiałem, ale nie wiem dlaczego?— Dlatego, że już wytrzymać nie mogę w tym podłym chamstwie łódzkim. Pan jako człowiek pewnej sfery, rozumie mnie chyba. Dlatego, że ja całą duszą nienawidzę zarówno fabryk, jak i wszystkich Bucholców, Rozensztejnów, Entów, całej tej ohydnej, przemysłowej bandy — wybuchnął gwałtownie.— Ha, ha, ha, pan jesteś wspaniały fioł, nieporównany! — śmiał się Borowiecki serdecznie.— To już nic więcej nie powiem — rzekł mocno dotknięty.— Jak pan chce, a zawsze lepiej głupstw mówić mniej.— Do widzenia.— Żegnam pana. Ha, ha, ha, pan masz zdolności aktorskie!— Panie Borowiecki — zaczął prawie ze łzami w oczach Horn, zatrzymując się i chciał coś mówić.— Co?Horn skłonił głowę i wyszedł.— Kapitalny mazgaj — szepnął za nim Borowiecki i także poszedł do go suche, rozpalone czworoboki z blachy, wypełnione straszliwie rozpalonym i suchym powietrzem brzęczały niby oddalone grzmoty, wymiotując niekończący się pas materiałów kolorowych, suchych i niskich stołach, na ziemi, na wózkach, które suwały się cicho, leżały cale sterty materiałów i w tym suchym, jasnym powietrzu sali, której ściany były prawie ze szkła, paliły się przyćmionymi barwami złota przykopconego, purpury o fioletowym odcieniu, błękitu marynarskiego, starego szmaragdu — niby stosy blach metalowych o matowym, martwym w koszulach tylko i boso, z szarymi twarzami, z oczami zagasłymi i jakby wypalonymi tą orgią barw, jaka się tutaj tłoczyła, poruszali się cicho i automatycznie, tworzyli tylko dopełnienie który patrzył przez szyby w świat, na Łódź, która z tej wysokości czwartego piętra majaczyła w mgłach i dymach poprzecinanych tysiącami kominów, dachów, domów, drzew ogołoconych z liści; to znów na drugą stronę, na pola, co szły w głąb horyzontu — na szaro białe, brudne, zalane wiosennymi roztopami przestrzenie, majaczące gdzieniegdzie czerwonymi gmachami fabryk, które z oddalenia czerwieniły się wskroś mgieł bolesnym tonem mięsa odartego ze skóry; na odległe linie wiosek małych, przywartych cicho do ziemi, na drogi, co się wywijały wskroś pól, czarną cieknącą błotem wstęgą, migającą pomiędzy rzędami nagich huczały bezustannie i bezustannie świstały transmisje uczepione pod sufitem i niosące siłę do innych sal, wszystko się poruszało w rytm tych olbrzymich pudeł metalowych suszarń, które odbierały towar mokry z drukarni i wypluwały go suchym, i stały w tej olbrzymiej, czworokątnej sali pełnej smutnych barw i smutnego światła dnia marcowego, smutnych ludzi, niby kapliczki boga-siły, rządzącego czuł się rozstrojonym i z roztargnieniem oglądał towar, czy nie jest zbytnio przesuszony lub spalony.— Głupi chłopak — myślał o Hornie i chwilami stawała mu w pamięci ta młoda, szlachetna twarz i te oczy niebieskie, patrzące na niego z jakimś niemym żalem zawodu i wyrzutu. Czuł w sobie jakieś ciemne zaniepokojenie. Niektóre słowa Horna przychodziły mu na myśl, gdy patrzył na te tłumy ludzi w milczeniu pracujących.— Byłem takim — poleciał myślą do tamtych, dawnych czasów, ale nie dał się ująć wspomnieniom w swoje szarpiące szpony, drwiący uśmiech wił mu się po ustach, a oczy świeciły zimno i rozważnie.— To przeszło! przeszło! — myślał z jakimś dziwnym uczuciem pustki, jakby mu żal było tamtych czasów, żal tych złudzeń niepowrotnych, porywów szlachetnych, zszarganych przez życie — ale to krótko trwało i znowu siebie odzyskiwał; był tym czym był, dyrektorem drukarni Hermana Bucholca, chemikiem, człowiekiem zimnym, mądrym, obojętnym, gotowym do wszystkiego, prawdziwym Lodzermenschem, jak go nazwał takim był właśnie nastroju przechodząc przez apreturę, gdy mu jeden z robotników zastąpił drogę.— Czego? — zapytał krótko, nie zatrzymując się.— A to nasz majster pan Pufke powiedział, że od pierwszego kwietnia będzie nas piętnastu ludzi mniej robiło— Tak. Ustawi się nowe maszyny, które tylu ludzi nie potrzebują do obsługi, co miął czapkę w ręku, nie wiedząc co powiedzieć i nie śmiejąc, ale zachęcony spojrzeniami, które błyskały zza maszyn, zza sągów materiałów, zapytał idąc za nim.— A cóż my będziemy robili?— Poszukacie sobie roboty gdzie indziej. Pozostaną tylko ci, którzy dawniej u nas pracują.— A i my robimy już po trzy roki.— Cóż ja wam poradzę, kiedy maszyna was nie potrzebuje, bo zrobi sama. Zresztą, do pierwszego może się jeszcze co zmieni, jeśli będziemy powiększali blich — odpowiedział spokojnie i wszedł na windę, która zaraz z nim zapadła się w głębi spoglądali na siebie w milczeniu, niepokój świecił im w oczach, niepokój przed jutrem, bez roboty, przed nędzą.— Ścierwy nie maszyny. Psy, psiakrew — szepnął robotnik i kopnął z całą nienawiścią w bok jakiejś maszyny.— Towar idzie na ziemię! — krzyknął prędko nadział czapkę, przygiął się nieco i ze spokojem automatu odbierał barchan czerwony z IIIDostępne w wersji IVDostępne w wersji VDostępne w wersji VIDostępne w wersji VIIDostępne w wersji VIIIDostępne w wersji IXDostępne w wersji XDostępne w wersji XIDostępne w wersji XIIDostępne w wersji XIIIDostępne w wersji XIVDostępne w wersji XVDostępne w wersji XVIDostępne w wersji IIRozdział IDostępne w wersji IIDostępne w wersji IIIDostępne w wersji IVDostępne w wersji VDostępne w wersji VIDostępne w wersji VIIDostępne w wersji VIIIDostępne w wersji IXDostępne w wersji XDostępne w wersji XIDostępne w wersji XIIDostępne w wersji XIIIDostępne w wersji XIVDostępne w wersji XVDostępne w wersji XVIDostępne w wersji XVIIDostępne w wersji XVIIIDostępne w wersji XIXDostępne w wersji XXDostępne w wersji XXIDostępne w wersji XXIIDostępne w wersji XXIIIDostępne w wersji pełnej.} A ja nic, tylko ty. A ja nic, tylko z tobą wciąż. I czyś wesół jest, czy się smucisz. Czemu idziesz już, kiedy wrócisz. I już nic, tylko ty. I niczyja już, tylko twoja. Dla ciebie śmiech, dla ciebie łzy. I już nic, tylko ty. Inne w winie maczają usta.

Opublikowano: pon, 1 kwi 2019 17:18 Ostatnia modyfikacja: pt, 19 cze 2020 11:11 Autor: Jan Bocian / Tomasz Talaga Nowa Ziemia Obiecana Trzeba mieć trochę odwagi i fantazji, by porzucić bezpieczną pracę doktora na Politechnice i zająć się własnym biznesem, w którym wykorzystuje się pełnię wiedzy naukowej zdobytej na uczelni. Potem, żeby utrzymać się na rynku i rozwijać firmę, trzeba być rasowym przedsiębiorcą. Lubisz newsy na naszym portalu? Załóż bezpłatne konto, aby czytać ekskluzywne materiały z Łodzi i okolic. Przeczytaj jeszcze

Ja nie mam nic, ty nie masz nic. Głównym bohaterem filmu jest trójka inwestorów: Polak – Karol Borowiecki (Daniel Olbrychski), Żyd - Moryc Welt (Wojciech Pszoniak) i Niemiec - Max Baum (Andrzej Seweryn). Zakładają spółkę, pragną założyć razem fabrykę bawełny. Mimo różnicy charakterów i motywacji życiowych świetnie się

Ja nie mam nic, ty nie masz nic, ale razem…Karolina LiberkaMwP 3 marzec 2014/ z tematu numeru: Zaangażowanie klienta w markęRozmawiamy z Pawłem Koconem – współzałożycielem marki Fun in Design i jej sklepów w internecie i realu, w których można samemu zaprojektować dla siebie buty – o tym, jaki fun może dać zmiana pracy i stylu życia, o początkach własnego biznesu, a także wielu doświadczeniach i trudzie, który trzeba włożyć w prowadzenie takiej Liberka:Jak leci we własnym biznesie? Wpisał się Pan w popularny ostatnio trend, by rezygnować z pracy w korporacji i pożegnał się z Kocon: Szczerze mówiąc nigdy nie myślałem o tak szybkim przejściu na swoje. Założenie własnej firmy to był tak naprawdę zbieg okoliczności. Motorem zmiany stali się znajomi z czasów studiów. Kiedy spotkaliśmy się 3 lata temu, okazało się w rozmowie, że praca w zatrudniających nas korporacjach, choć absorbująca, nie pochłania całkowicie i wciąż mamy jakieś nadwyżki czasu. Co więcej, okazało się, że wspólnie mamy też nadwyżki pomysłów – całkiem kreatywnych. Każdy z naszej trójki miał dość interesujące doświadczenia zawodowe i swoje spostrzeżenia, bo przecież na rynku pracy byliśmy już od około 10 lat. Od słowa do słowa i postanowiliśmy wziąć sprawy w swoje ręce – zmienić Wola, pomysły i już decyzja? To wystarczy, żeby wystartować? Nie, aż tak proste to nie było… Natomiast niewątpliwie ważne było to, że każdy z nas miał jakieś pieniądze, które mógł przeznaczyć na zmianę. Oszczędności, które chciał sensownie wykorzystać. Każdy z nas niezależnie zastanawiał się, jakby tu pomnożyć skromny kapitał… Ja początkowo chciałem połączyć swoje zainteresowania związane z integracją i angażowaniem ludzi ze znajomością Warszawy. Myślałem o ukończeniu kursu przewodnika po Warszawie i spełnianiu się w organizacji gier terenowych i integracyjnych dla pracowników firm. Moi znajomi mieli własne, całkiem inne pomysły, ale i tak doszliśmy do wniosku, że najlepiej połączyć siły. Na kolejnym spotkaniu każdy wyłożył swoje pomysły do wspólnej puli. Wśród nich znalazł się przykład australijskiego serwisu Shoes of prey – pierwszej strony w internecie, na której można było zaprojektować buty. Przed trzema laty to był totalny start up – moda wtedy nie była nastawiona na taką personalizację produktów, jak w tej I zgodnie zdecydowaliście zabrać się do czegoś takiego? Jakimi przesłankami się kierowaliście? Byliśmy po prostu zachwyceni tym pomysłem. Stwierdziliśmy najpierw, że to trudne i skomplikowane – nie mamy przecież ani zakładu produkcyjnego, ani strony WWW, ani nikt z nas nie jest informatykiem, programistą… A skoro to jest tak trudne i skomplikowane to – jak w „Ziemi Obiecanej” – ja nie mam nic, ty nie masz nic, to razem mamy w sam raz tyle, żeby założyć wielką fabrykę. I tak się zaczęło! Kombinowaliśmy. Szukaliśmy równocześnie zakładów produkcyjnych, podwykonawców, programistów. No i we wrześniu ubiegłego roku ruszyła strona beta – jeszcze bez aplikacji do projektowania butów. Wtedy buty zamawiało się z katalogu przedstawionych modeli. Nasz pomysł został oczywiście poddany pod ocenę znajomych, rodziny, przyjaciół. Czy w ogóle ma sens? Czy może chwycić? Czy ceny są akceptowalne? Byli „za” i to przesądziło, że rzuciliście się na głęboką wodę i zamknęliście ostatecznie rozdział korporacyjnych karier? Powoli, spokojnie… Nie mogliśmy sobie pozwolić na taką brawurę. Każdy z nas żyje z kredytem hipotecznym i nie mogliśmy ryzykować bez zabezpieczenia i lądowiska. Toteż przez pierwszy rok budowaliśmy Fun in Design po godzinach pracy i w weekendy. W momencie, kiedy wystartowała strona z aplikacją do projektowania butów, pojawiliśmy się w „Dzień dobry TVN”. No i to była prawdziwa klęska… urodzaju! Liczba zamówień przeszła nasze najśmielsze oczekiwania. Pracowaliśmy jeszcze na etatach, więc słowa „klęska” nie użyłem bez powodu. Nie mogliśmy zapewnić obsługi klienta non stop. Kiedy oni dobijali się poprzez fan page na FB, pisali e-maile… my byliśmy w pracy, na etacie ze stałą pensją. Zorientowaliśmy się wtedy, że w taki sposób na dużą skalę naszego biznesu nie rozkręcimy. No i wahaliśmy się, co z tym fantem zrobić. I tak z tym wahaniem jechaliśmy, jechaliśmy, cały czas szukając jakiegoś wyjścia z Aż wreszcie… Kolejnym naszym krokiem było zgłoszenie się na Startup Fest – byliśmy wtedy na etapie szukania inwestora. Potrzebowaliśmy kogoś, kto zainwestuje w nasz projekt i pieniądze, i know-how. Bo pomysł to jedno, ale też trzeba mieć gotówkę na dalszy jego rozwój. Wiedzieliśmy, kto na SF będzie, jakie środowisko. Szczerze mówiąc poszliśmy tam posypać głowę popiołem, z myślą – przepraszam za wulgaryzm – niech nam zj…. ten pomysł, niech nas przeczołgają. Chcemy zobaczyć, gdzie mamy dziury i co robimy źle, co możemy poprawić. Warto korzystać z takich akcji, to jest przecież darmowy coaching – uczenie się od lepszych i mądrzejszych. Nie byliśmy faworytem i byliśmy jedynym start upem, który miał realny produkt w ofercie. Poszliśmy tam, by dostać po tyłku, a okazało się, że wygraliśmy! Nagrodą była gotówka – 50 tys. zł oraz rozgłos. I w tym momencie właśnie trzeba było sobie zadać te pytania: Czy rzucamy etatową pracę teraz, kiedy mamy już coś na początek, a o naszej marce zrobiło się głośno? Czy może odpuszczamy i zostajemy na etatach. Pamiętam, jak raz wziąłem dzień urlopu i poszedłem do radia opowiadać o Fun in Design. Czułem się z tym źle, bo przecież byłem pracownikiem korporacji, a tu w radiu opowiadam o swojej prywatnej marce. Pomyślałem, że to najwyższy czas , by ostatecznie podjąć decyzję o pójściu całkiem na Dalej poszło gładko? Mieliśmy pół roku na zbudowanie nowej strony WWW, nowej, lepszej wersji aplikacji do projektowania butów – na to postanowiliśmy przeznaczyć całą wygraną. Mieliśmy więc już finansowe lotnisko, co prawda z krótkim pasem do lądowania, ale było! Po kilku miesiącach udało nam się sfinalizować rozmowy z inwestorem. Pozyskaliśmy fundusze na działania marketingowe i jeszcze lepszą aplikację, która teraz, w marcu, ujrzy światło dzienne. Udało nam się także otworzyć sklep stacjonarny – bez wsparcia inwestora to byłoby niemożliwe. W ciągu trzech lat od kanapowego pomysłu na kartce papieru, dzisiaj jesteśmy rozpoznawalną marką , posiadającą e-sklep, sklep stacjonarny, działający model biznesowy z perspektywą kolejnych sklepów w Polsce i wyjściem za granicę. To nie jest hurraoptymizm, raczej kolejny krok na przemyślanej drodze do budowania swojej Skąd wiara, że klienci będą chcieli aż tak się zaangażować w budowanie marki? Testem był występ w „Dzień dobry TVN”, po którym zrozumieliśmy, jak duży jest potencjał, nośność tego pomysłu. Polki, które zobaczyły nasz produkt w telewizji – od razu pokochały projektowanie. Nasi fani są bardzo mocno zaangażowani w współtworzenie oferty marki. Na przykład, myśląc o modelach na wiosnę, zrobiliśmy 4 prototypy i wykorzystujemy do ich oceny naszych fanów na FB oraz osoby, które otrzymują od nas newsletter. Dwa najlepsze zostaną wprowadzone, reszta odpadnie. To klient tworzy nasz produkt i chcemy, aby finalnie miał wpływ na to, co znajduje się w ofercie. Tego typu akcje bardzo nam się sprawdzają. Na pewno będziemy je powtarzać. Bo to buduje naszą markę z jasnym komunikatem: „My nie jesteśmy projektantami, designerami. To wy, nasi klienci, jesteście od podejmowania decyzji, co będzie modne”. Chcemy być całkowicie spójni z naszą filozofią tworzenia marki przez klienta, dlatego raz na pół roku sprawdzamy, które modele są najbardziej klikalne i te, które mają najsłabsze wyniki, są usuwane z aplikacji – nie ma sensu ich trzymać. Zależy nam, żeby tożsamość naszej firmy kojarzona była z wolnością. Na naszych butach nie ma logotypów. Nad tym, aby buty były charakterystyczne, pracujemy w inny sposób. Chcemy, aby grały kolorem – i to jest nasz znak A ten sklep stacjonarny – po co on wam? Wasza grupa docelowa jest w internecie. Model e-sklepu dobrze się sprawdził, więc skąd potrzeba bycia w realu? Początkowo nikt z nas nie zakładał, że kiedykolwiek będzie nas stać na sklep stacjonarny. Internet – to miał być główny napęd! Ale taki sklep ma sens w naszym biznesie. Było dużo zapytań, gdzie można buty zobaczyć, przymierzyć, dotknąć. Kanał offline’owy nadal będzie bardzo ważny. Proszę zajrzeć na targi Mustache (niezależnych młodych projektantów), zawsze są tam tłumy, wszystkie pokolenia. Ludzie traktują je jak event, wydarzenie, na którym trzeba się odhaczyć. Bardzo ważny jest tutaj element społeczny, socialny. Chodzimy tam, gdzie jest towarzystwo, do którego należymy, albo chcemy należeć. Dlatego sklepy stacjonarne nadal będą istnieć. To nie przeszkadza wierzyć mi w internet, w miłość Polek do projektowania. Zresztą nasz sklep nie jest zwyczajny – to raczej połączenie showroomu sami do końca nawet nie wiemy z czym. Na 10 sprzedanych par w sklepie stacjonarnym, 8 zostaje tutaj zaprojektowanych. Panie przychodzą i kiedy zobaczą, jakie są możliwości, chcą projektować swoje indywidualne buty. Mówią np: „Chcę takie, jak te po prawej, ale z innym wykończeniem, z inną nitką, z innymi dodatkami”. Te klientki, które były już na stronie, proszą najczęściej o poradę, wsparcie w doborze fasonów i kolorów. Potrzebują potwierdzenia, że ich pierwotny, samodzielny wybór był bardzo dobry i buty będą piękne. Właśnie o to nam chodziło i to działa! W jaki sposób budujecie relacje z klientami? Wiadomo, że każdy zadowolony klient przyprowadzi kolejnego, co wywołuje efekt kuli śniegowej. Bardzo nam się sprawdza marketing szeptany. Zdarza się, że jedna osoba zamówi sobie u nas buty, a cały dział w jej pracy czeka na to, co przyjdzie. Kiedy okazuje się, że buty są fajne, wygodne, to później całe biuro zamawia. Mamy system rekomendacji, który jest dwuskładnikowy: przy zakupie 4. pary klient dostaje 5 proc. zniżki. Za każdą kolejną parę znów punkcik i tym sposobem może dobić do 20 proc. zniżki. Dożywotnio! Bardzo ważne są rekomendacje! Jeżeli nowy klient podczas składania zamówienia wpisze numer telefonu osoby polecającej – ta za każde polecenie otrzymuje 5 proc. zniżki. W ten sposób „ambasador” może dobić nawet do 100 proc. jednorazowej Dlaczego numer telefonu, a nie e-mail, który na ogół jest przydatniejszy? Bo numer telefonu osoby, która ci nas poleciła, zwykle jest zapisany w twoim telefonie. Z e-mailem zawsze jest problem – podać prywatny czy służbowy? A telefon zazwyczaj ludzie mają jeden i w tego typu momentach podają swój prywatny. Ten system bardzo nam się Jak się reklamujecie? Z jakich narzędzi marketingowych korzystacie najczęściej? Na początku nie mieliśmy budżetu na reklamę i korzystaliśmy głównie z fan page’a na Facebooku, marketingu szeptanego, a nieco później zaczęliśmy wykorzystywać e-mail marketing i wysyłać newsletter do klientów z naszej bazy, bo nie było to zbyt drogie. W momencie, gdy otrzymaliśmy budżet, zaczęliśmy się bawić w SEM i SEO. Okazało się jednak, że gdy produktu nie opiera się tylko i wyłącznie na atrakcyjnej cenie (czytaj, nie jesteś portalem wyprzedażowym), najważniejsza jest świadomość marki. Gdy nie ma kampanii wprowadzącej markę na rynek, bardzo trudno promować ją w internecie. Gdy nie ma świadomości marki i rozpoznawalnego logotypu, zrobienie kampanii banerowej mija się z celem. Klikalność tego typu działań jest bardzo niska, bo nikt marki nie kojarzy. Postawiliśmy na budowanie marki działaniami PR-owym i wspomaganie tego działaniami marketingowymi. Od jakiegoś czasu pracujemy na kampaniach adWord i display. Stawiamy także na remarketing, czyli komunikat do osób, które weszły na naszą stronę, ale nic nie kupiły. Wtedy na innych portalach, które odwiedzają, pojawiają im się nasze banery. W przypadku gdy zamówienie jest w koszyku, ale nie zostało złożone, wysyłamy e-maila z linkiem projektu i zachętą do ukończenia zamówienia. Taki model dobrze działa. Krótko mówiąc, stawiamy na budowanie zasięgu PR-em, a dopiero osoby skomunikowane z marką spotykają się z naszymi działaniami A blogi modowe? W przypadku każdego małego biznesu najważniejsze jest, czy klient jest w stanie już dzisiaj, teraz, zaraz zostawić właścicielowi pieniądze. Wydane pieniądze mają przyprowadzić kolejne i to też teraz, a nie w przyszłości. Zdarza nam się zapraszać do współpracy znane osoby, ale muszą być spełnione konkretne warunki. Zależy nam, aby każda osoba z nami współpracująca była całkowicie spójna z przekazem naszej marki – barwna, kolorowa. Z kolei wszystkie działania muszą być skierowane do naszej grupy docelowej, tej, która u nas kupuje. Ostatnio współpracowaliśmy z Basią Kurdej-Szatan, co zostało bardzo dobrze odebrane. Informacja, że Basia sama zaprojektowała sobie kolorowe sztyblety, pojawiła się nawet na pierwszej stronie Onetu. Na otwarciu butiku był u nas Marek Raczkowski – na okładce „Przekroju” wystąpił w butach własnego projektu. Nasi klienci, głównie kobiety 30+ ze średnich i największych miast Polski, kojarzą te osoby, czytają Onet i popularne tytuły prasowe. Po tym wprowadzeniu odpowiem na pytanie: owszem, zdarzało nam się współpracować z blogerkami, ale efekty nie okazały się zadowalające. Czytelniczki blogów modowych to osoby, które będą kupować u nas za około 5 lat. Zasięg udało się nam zbudować, ruch na stronie był naprawdę duży, ale w żaden sposób nie przełożyło się to na wzrost sprzedaży. Toteż, chociaż wydawałoby się to naturalnym wyborem, raczej nie zabiegamy o względy blogerów. To nam się po prostu nie przekłada na szybką, realną Na co trzeba zwrócić uwagę, oddając klientowi możliwość współtworzenia produktu? W przypadku produktów projektowanych za pośrednictwem strony internetowej bardzo ważna jest korelacja wyobraźni klienta z tym, co widzi na ekranie komputera. Inaczej istnieje duże ryzyko, że projektowanie zostanie tylko zabawą; w najgorszym przypadku wraz z odbiorem zamówionego produktu pojawi się rozczarowanie i klient porzuci markę. Nasza pierwsza wersja aplikacji do projektowania przypominała komiks. But, który widział klient, był po prostu rysunkiem i trzeba było mieć dużą wyobraźnię, żeby zobaczyć w tym rysunku finalny produkt fun in design. Dotyczyło to zarówno kształtu prezentowanych modeli butów, jak i dobieranych kolorów skór. Aktualna wersja aplikacji umożliwia zobaczenie kształtu buta już na etapie jego projektowania. Poprawiliśmy zarówno kreskę, jak i tekstury – kolory i desenie wybieranych skór. Dodaliśmy drugi rzut tak, żeby klient mógł zobaczyć projekt swojego buta również od tyłu. Dzięki temu zabiegowi odnotowaliśmy znaczący wzrost poziomu składanych zamówień. Teraz kończymy prace nad trzecią wersją aplikacji. Postawiliśmy sobie jasny cel: projekt oglądany przez klienta ma wyglądać dokładnie tak, jak prawdziwe, produkowane przez nas buty. Najmocniejszą stroną nowej aplikacji będzie dokładność prezentacji rodzajów i kolorów skór i to, że będzie w formacie 3D. But będzie widoczny z każdej strony. Podsumowując: najważniejsze jest rzetelne spełnienie obietnicy danej Jaki potencjał w Polsce mają marki, które są współtworzone lub tworzone przez klientów? I dlaczego ludzie lubią się w takie produkty angażować? Wydaje mi się, że bardzo duży, szczególnie w branży modowej. Po okresie zachwytu zachodnimi sieciówkami pojawiło się zapotrzebowanie na unikatowość, indywidualizm. W ostatnich latach niczym grzyby po deszczu wyrosły różne przedsięwzięcia odzieżowe. Osoby, które mimo chęci nie mogą sobie pozwolić na stworzenie własnej marki, coraz chętniej angażują się w życie takich projektów. Dotyczy to zarówno świata rzeczywistego, jak i social mediów. One pragną być ambasadorami marki i wpływać na ofertę produktową. Tak jak już wspomniałem, przygotowując się do sezonu wiosennego, zapytaliśmy naszych klientów i fanów, które z zaprezentowanych prototypów najchętniej widzieliby w naszej ofercie. Odzew z ich strony był większy, niż się spodziewaliśmy. Dlaczego ludzie lubią się w takie rzeczy angażować? Bo chcą mieć realny wpływ na rzeczywistość wokół nich. Na rynku pracy okrzepło pokolenie Y, które granicę pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym przesunęło zdecydowanie na korzyść tego pierwszego. Poświęcają coraz więcej czasu na realizację własnych pasji, pielęgnowanie indywidualizmu. Coraz więcej takich osób angażuje się w różne przedsięwzięcia. Tworzą własne projekty, albo wspierają te, które lubią najbardziej. Bardzo dziękuję za inspirującą Z WYDANIA DRUKOWANEGOKarolina Liberka

“Ja nie mam nic, ty nie masz nic, on nie ma nic - zaśmiał się głośno. - To razem właśnie mamy tyle, w sam raz tyle, żeby założyć wielką fabrykę. Cóż stracimy? Zarobić zawsze można” ― Władysław Stanisław Reymont, Ziemia obiecana ^{Sklep Książki Literatura obyczajowa Literatura obyczajowa Ziemia obiecana (okładka twarda, Wszystkie formaty i wydania (2): Cena: Opis Opis Po osiemnastu latach od pierwszego wydania powieść Reymonta ukazuje się w serii „Biblioteka Narodowa” po raz wtóry. Magdalena Popiel, autorka wstępu i opracowania utworu, przygotowała edycję Ziemi obiecanej w oparciu o aktualny stan badań nad dziełem, dzięki czemu opowieść Reymonta o budzeniu się kapitalizmu w Łodzi pod koniec stulecia dziewiętnastego została przedstawiona w pełniejszym opis pochodzi od wydawcy. Dane szczegółowe Dane szczegółowe ID produktu: 1107924893 Tytuł: Ziemia obiecana Seria: Biblioteka Narodowa Autor: Reymont Władysław Stanisław Wydawnictwo: Ossolineum Język wydania: polski Język oryginału: polski Liczba stron: 899 Numer wydania: II Data premiery: 2014-01-01 Rok wydania: 2014 Forma: książka Wymiary produktu [mm]: 175 x 30 x 122 Indeks: 17060660 Recenzje Recenzje Inne z tej serii Inne z tego wydawnictwa Najczęściej kupowane} ^{Reszty Nie Trzeba by Ziemia Obiecana is a Sour - Fruited which has a rating of 4.2 out of 5, with 49 ratings and reviews on Untappd. 6,2% "Reszty Nie Trzeba". 500} {"type":"film","id":1073,"links":[{"id":"filmWhereToWatchTv","href":"/film/Ziemia+obiecana-1974-1073/tv","text":"W TV"}]} powrót do forum filmu Ziemia obiecana 2009-05-28 16:48:59 Jakie są wasze ulubione teksty z tego filmu ??? dla mnie kultowe jest 'ja nie mam nic, ty nie masz nic, więc razem mamy akurat tyle...'. żadna nowość :) LeLe ocenił(a) ten film na: 10 Innuendo "zapłaciłem, to się bawię" - stary Muller ( śmiałam się przy tym chyba głośniej niż on ;) LeLe Miałem tak samo ;D Innuendo To już teraz klasyka:) grafma ocenił(a) ten film na: 10 1. Co pan gadasz? Pan masz małe rybki w głowie!2. Robota nie gęś, ona się nie wytopi. 3. A jak każdy zapłaci, to będzie śmiały...4. Pan jesteś do niej podobny. Ona była śliczna, obszerna, duża kobieta. Pan masz pieniądze przy sobie? grafma Ja też to zapamiętała, ale chyba od końca , tzn. nr 4 na pierwszym. I z wcześniejszym tekstem : "A pańska matka, była moją kuzynką, pan wiesz? (Grunspan) Sprzedawała resztki na Piotrkowskiej (Welt) Pan jesteś do niej podobny ... itd. (Grunspan) grafma ocenił(a) ten film na: 10 I jeszcze:A w kirche co ja mam?... Cztery gołe ściany i tak pusto, jakby cały interes miał się trochę zlikwidować :) "Masz Mendel rubla. To jest prawdziwy rubel! A ty Abram dostaniesz tylko 75 kopiejek. Bo tobie się dzisiaj nie chciało. Tyś symulował śpiewanie. Ty chciałeś oszukać MNIE, co? I pana Boga?" Już za tą początkową scenę modlitwy Polaka, Niemca i Żyda powinien być Oscar. Ale ci co decydowali byli za głupi do tego filmu. undula ocenił(a) ten film na: 9 roxana33 Tak, modlitwa w otwartych oknach do Łodzi-potwora (i genialna muzyka w tle) robi ogromne wrażenie. Nie mam pojęcia, czemu Wajda w wersji z 2000r ją najbardziej rozbawiła scena, w której Muller pokazuje Borowieckiemu pałac - czyste mistrzostwo ;) użytkownik usunięty ocenił(a) ten film na: 9 undula "Nie mam pojęcia, czemu Wajda w wersji z 2000r ją wyciął."Jak to wyciął? Przecież właśnie od tych modlitw zaczął. undula ocenił(a) ten film na: 9 ok, faktycznie. Nie wiem dlaczego, ale byłam przekonana, że w tej wersji zaczyna się od odmierzania terenu pod fabrykę. roxana33 Amerykanie nie byli za głupi na ten film. Przecież "Ziemia obiecana" była nominowana do oskara za najlepszy film nieanglojęzyczny. A choć film to cudowny, wygrać było ciężko, bo konkurencją był przecież "Dersu Uzała". A jak powszechnie wiadomo, "Dersu Uzała" to arcydzieło. Jeden z nich musiał przegrać. I padło na "Ziemię obiecaną". kendo777 Zresztą za takie a nie inne przedstawienie żydów, ciężko jest dostać oskara w Żydowoodzie:D piopio ocenił(a) ten film na: 10 kendo777 no jest w tym coś ;)) kendo777 Osobiście, pomimo mojego uwielbienia dla Kurosawy, uważam, że Ziemia Obiecana jest filmem lepszym niż Dersu Uzala. malonemuert Słusznie prawisz. Hej! piopio ocenił(a) ten film na: 10 nie nazwałbym tego tekstem ale scena kiedy Horn się zwalnia;) od Bucholca jest dla mnie jedna z najlepszych o ile nie najlepszą sceną w polskiej kinematografi a nawet... światowej a co tam ;)) a z śmiesznych/żałosnych to: ...wczoraj zmarł Victor Hugo - dużo zostawił? - 6 mln franków - ładny grosz - ...a w czym robił?... no i śmiech Mullera z upadku tancerki w trakcie "Jeziora łabędzi" - zapłaciłem to się bawie - to dowody na to że prostactwo u władzy w każdej epoce miał taki sam wymiar pozdrawiam wszystkich którzy jak ja uważają ze to najwiekszy polski film piopio Ja uważam, że to najlepszy polski film. A najbardziej pamiętny tekst? Ano ten wypowiedziany przez starego biednego Żyda, na pogrzebie Bucholtza: - No tak Bucholtz nie żyje! Pan wie - miał fabrykę, miał miliony. Był całym hrabią... I nie żyje. A ja nie mam nic, i w dodatku ma na jutro dwa protestowane weksle... Ale ja żyję! Pan Bóg jest dobry! Pan Bóg jest bardzo dobry. General_Minimus Może nie najlepszy, ale też dobry( jak powiedział Molibden).Bum-bum (na gazie) : Panie Welt! Panie Maurycy, czy Pan wyznajesz zwei koniak system? piopio Fakt. Klasyk nad klasykami. :) daer ocenił(a) ten film na: 8 - Dla mądrych ludzi zawsze są dobre czasy - a kiedy będą dobre czasy dla ludzi uczciwych? - Panie, oni mają swoje niebo, po co im dobre czasy?coś w tym stylu:) Horn - nie wiem czy pan jest niecierpliwy czy nie , to mnie nie interesujeBucholc - nie przerywaj pan ! (buch pięścią w stół ) Bucholc mówi !H - nie widzę przyczyny dlaczego nie ma być cicho...Bucholc ,kiedy Horn mówi pauzaB- u mnie pan już miejsca nie ma ! H bierze płaszcz podchodzi H- ja sobie robię grubą nieprzyzwoitość z pana i z pańskiego miejsca B- po za tym karze wyrzucić cię !H- spróbuj chamie B - guten srauze raus !!!H - daj spokój August nie próbuj bo tobie razem z twoim panem nadłamię żeber B - raus ! von mir hier !H -milczeć ..tyyyyy złodzie-ju ! Ty chamska mordo ! nie !...proszę mi nie przerywać ! Mnie nie interesuje czy pan jest cierpliwy czy nie ! Ja nie potrzebuje wiedzieć czy pan jest cierpliwy czy n.....Proszę mi nie przerywać !!! Ty szwabska mordo ...Ja mówię ! Horn mówi i pan będzie mnie słuchał dopóki będę tu stał i dopóki będę mówił !!! Pan niech siedzi cicho !Ja mówię !....Proszę nie...Uprzedzam pana ja nie potrzebuje wiedzieć czy pan jest cierpliwy czy nie , mi jest gancegal !Proszę mi nie przerywać ! Nie widzę przyczyny dla której miałbym być cicho kiedy pan mówi ! Nie interesuje mnie czy pan jest cierpliwy czy nie ! Żegnam pana pcsik ocenił(a) ten film na: 10 marcalina Moryc Welt: "Łódź to piękne miasto - ale co ja z tego mogę mieć...??" pcsik "Tak, ja nie mam nic, ty nie masz nic, on nie ma nic - To razem właśnie mamy tyle, w sam raz tyle, żeby założyć wielką fabrykę...." pcsik Ta... I to specyficzne spojrzenie na otaczające ul. Piotrkowską kamienice. Moryc Welt jest znakomity. A kto w tym filmie nie jest? marcalina Tak, ta scena jest nieprawdopodobna. Fronczewski na wyżynach sztuki aktorskiej. Mój absolutny numer jeden. Padłam, kiedy to pierwszy raz przeczytałam:"-Co słychać, panie Stein?-Wiktor Hugo wczoraj umarł.(...)-W czym robił?-W Hoho, w literaturze?-Tak, bo to był wielki poeta, wielki pisarz...-Niemiec? prawda! Ja zapomniałem! Przecież to jego ta, powieść, z ogniem i mieczem. Mnie Mery czytała ładniejsze kawałki z niego.""-Robota nie gęś, ona się nie wytopi. A mnie denerwuje to ciągłe szczękanie szklanek w kantorze, i to ciągłe syczenie gazu!-...Pani prezesie, przychodzimy tak wcześnie, jesteśmy bez gotują herbatę na gazie. A kto płaci za gaz? Ja! A gdzie tu jest sens? Od dzisiaj panowie będą płacili. (...) I ja to robię dla panów dobra - oni się teraz wstydzą pić herbatę. Bo ich gryzie sumnienie, że to na moim gazie. A jak każdy zapłaci, to będzie śmiały! Będzie mógł patrzeć do mnie prosto w oczy! I to jest bardzo moralne, panie Stein. Bardzo!""A cóż to za firma, protestantyzm? No? Co? Papież, to jest firma!""Gałganów diabli wezmą, ale Łódź, Łódź zawsze zostanie." Ja wiem, że jestem w tym raczej osamotniona, ale bardzo mnie wzruszyła wizyta Zuckera u Borowieckiego i jego pożegnanie z Lucy. Bo w końcu on "jest taki sam człowiek jak pan, ja tak samo czuję i tak samo mam swój kawałek honoru (...). Ja jestem Żyd. Prosty Żyd. Ja przecież pana nie zastrzelę, nie wyzwę pana na pojedynek, co ja panu mogę zrobić? Nic nie mogę panu zrobić! ...Pan wie, ona będzie miała... za parę miesięcy dziecko... pan wie, co to jest dziecko? Ja czternaście lat na to czekam, czternaście lat! (...) Pan mi musi powiedzieć prawdę!""-Mnie jest wszystko nam nie jest wszystko jedno, nam, fabryce, w której pan jesteś jednym z miliona kółek. Nie przyjęliśmy tu pana po to, żeby pan się popisywał swoją filantropią, tylko żebyś pan robił!-Nie jestem maszyną, jestem człowiekiem.""-Karol, ile może być dzisiaj milionów w teatrze? (...)-Rzeczywiście, pachnie tu cebulą i czosnkiem.""Wy wszyscy śmiejecie się z przeszłości! Tradycję nazywacie trupem, szlachectwo przesądem, a cnotę zabobonem!""Pan Stern, nasz sąsiad, nie lubi kwiatów. Powiedział, że jakby w tych doniczkach posadzić ka,kartofle, to by byl większy pożytek. ...Aaale on jest głupi, prawda?"I oczywiście wymienione już we wcześniejszych postach "dla mądrych ludzi są zawsze dobre czasy", "zapłaciłem, to się bawię", ",masz Mendel rubla", "ale ja żyję! Pan Bóg jest dobry!"... Tymi tekstami to można by obdarować kilka książek/filmów, tyle tego wyrazami szacunkuKazik Kazik_chan Wszystkie teskty Grunspana. Genialna rola !!! Kazik_chan No na mnie też ogromne wrażenie zrobiła wizyta Zuckera u Borowieckiego. Zucker będąc zamożnym człowiekiem potrafił tak odrzeć się z godności przed Borowieckiem, który perfidnie go okłamał. Rewelacyjnie jest zagrany przez Olbrychskiego moment, kiedy po złożeniu przysięgi Borowiecki jakby na moment się zawahał i odczuł, że popełnił swego rodzaju świętokradztwo. mirror_mirror Jedna z najmocniejszych scen. Hej! baca350 Dla tych co potrafią oglądać kino! Hej! baca350 Musze pooglądac jeszcze raz. Hej! baca350 I gówno, nie pooglądałem. Ale w tym roku pooglądam. Hej! baca350 FAjnie tak co rok dopisać coś. Dalej nie pooglądałem. Hej! baca350 I dalej nie pooglądałem. Oraz zablokowali mnie za nic na INNE. Chamstwo! Hej! baca350 Uważam, że ten coroczny cykl jest bardzo śmieszny. Filmozjad_pospolity Do zobaczenia za rok. Jak ten czas leci. Hej! baca350 ehes ocenił(a) ten film na: 10 baca350 2020! W tym roku sie uda! Trzymam kciuki. ehes Oglądam regularnie co pół roku albo pełnometrażowy albo serial 4-ro nie sie nie nudzi za to daje dystans do popeliny tak powszechnej wokół. erg_fw ocenił(a) ten film na: 10 „Któż na przykład w kuchni trzyma rondle bez glancu.”„To pan to sam tak urządzał panie Muller?Her von Borowiecki… ja sam płaciłem!”„Ja wszystko kupuje , bo my możemy sobie na to pozwolić” Ten film ma mnóstwo świetnych tekstów. Z początku miałem coś zacytować, ale... W tym filmie jest ogromna ilość "kultowych" tekstów, więc po co? A perełka? Moryc wjeżdża do Łodzi, rozgląda się i mówi: "Łódź piękne miasto... A co ja z tego będę miał?"Dałem 10/10 ale powinno być 20/10... rejmons No i jeszcze: Borowiecki do Maksa: "Twój ojciec coś traci?". Maks ze śmiechem: "Mój ojciec nie ma nic do stracenia oprócz honoru. A tym towarem się w Łodzi nie handluje" w tym filmie jest tyle wspaniałych tekstów ze nie sposób wszystkie wyliczyć... więc tylko kilka"zapłaciłem, to się bawię""...i tak pusto, jakby się interes miał za chwilę zlikwidować""milczeć ty złodzieju, ty chamska mordo..." - cały ten dialog"Ile zostawił? - 6 mln franków - Ładny grosz ... - w czym robił? - W literaturze...""-...ty jesteś dobry chłopak, tylko na milę cię czuć szachrajem.."no i nie wspomniany chyba w tej dyskusji tekst (i genialne szybkie wytrzeźwienie)"jestem fertig" Mój to: "Horn mówi!" AutorAutor Genialna scena. Ciekawe ile razy nagrywali? Hej! Pan zwariował. Pan masz małe rybki w głowie. Tekst kobiety z początku filmu na temat Łodzi, która chciała odszkodowanie za męża, któremu głowę odcięło w fabryce. Idealnie oddaje moją sytuację. :D lenka96 No cóż, przykre. Filmy biora się z życia. H. TUpLthu.

lp3sz23pq9.pages.dev/60

lp3sz23pq9.pages.dev/63

lp3sz23pq9.pages.dev/47

lp3sz23pq9.pages.dev/90

lp3sz23pq9.pages.dev/38

lp3sz23pq9.pages.dev/52

lp3sz23pq9.pages.dev/37

lp3sz23pq9.pages.dev/60

ziemia obiecana ja nie mam nic ty nie masz nic